Andvari - 01.05.1967, Blaðsíða 61

ANDVARI
ÓBÓTAVERKIÐ
59
hátt var á undan sínum tíma, gat hann
verið bæði seinheppinn og óraunsær í
viðskiptum við menn, sem voru allt öðru
vísi skapi farnir en hann. í ástríðufullum
friðarvilja sínum virðist hann gleyma, að
til voru þeir, sem virtu friðinn miklu
minna en hann. Hann gerði sér ekki ljóst,
að undanlátssemi dugir ekki við menn,
sem blátt áfram vilja ekki láta undan.
Honum fór líkt og Chamberlain í við-
skiptunum við Hitler.
Af þeirri gerð voru fyrst og fremst
hans eigin synir. Þeir voru ungir, dugandi
menn og miklir vígamenn á þeim tíma,
er bardagahetjur nutu mestrar hylli al-
mennings. Bardagar voru starf þeirra,
hjáverk og stolt þeirra, og i veröld slíkri,
sem Njáll þráði, hefðu þeir verið hörmu-
lega atvinnulitlir. Eftir nútíma mati voru
þeir stríðsæsingaseggir. Þeir gripu til
vopna, og að lokum féllu þeir fyrir þeim,
eins og þeir hefðu sjálfir óskað. Enda
þótt þeir hafi kannski ekki komizt til
himnaríkis hinnar nýju, kristnu trúar,
sem þeir tóku, hafa þeir þó vissulega
komizt til Valhallar hinnar fornu trúar.
Þótt undarlegt megi virðast, voru þessir
ungu synir miklu forneskjulegri en faðir
þeirra gamli.
Kannski er Flosi áhrifamesta persónan.
Ef Njáll getur talizt vinstri sinnaður
vitsmunamaður og synir hans gamaldags
íhaldsmenn eða jafnvel fasistar, þá er
staða Flosa einhvers staðar til vinstri við
miðju, sem alltaf er erfiður staður fyrir
alvörugefinn mann. í upphafi ætlaði
Flosi, og vildi raunar gjarnan, fylgja lög-
um og reglu, og var jafnvel reiðubúinn að
þola gagnrýni og móðganir fyrir. En Flosi
var hagsýnn maður fremur en vitmaður
cins og Njáll, og þegar lögin höfðu brugð-
izt honum vegna galla í kerfinu, hafði
hann raunar enga rótfasta trú að halda
ser í og fannst hann ekki eiga um neitt
að velja annað en snúa aftur á gamlar
leiðir. Hliðstæðan við aðgerðir Breta og
Frakka í Súez þúsund árum síðar er ægi-
lega skýr. Góður tilgangur Flosa fórst við
sker óþolinmæðinnar. Þar sem lagakerfið
starfaði ekki ennþá á réttan hátt, varð
að hafna því, og það, sem hann vissi að
var siðferðilega rangt, varð þó að gera til
þess að ná skjótum árangri. Þá gengur
göfugur og siðprúður maður með flokk
sinn til kirkju, fer síðan og fremur hræði-
legan, siðlausan og gagnslausan glæp og
veltir þvi fyrir sér, það sem eftir er æv-
innar, hvort hann hafi haft á réttu eða
röngu að standa, úr því að bæði nýju að-
ferðirnar og þær gömlu virtust hafa
brugðizt honum.
Hugsanaruglingur Flosa, þessa velvilj-
aða, hagsýna manns, er ekki aðeins endur-
speglun þjóðfélagsóreiðunnar á hans dög-
um, heldur sömu vandamálanna í sér-
hverju þjóðfélagi á öllum öldum, líka á
öld hans. Á tímum Flosa var Evrópa í
þann veginn að rísa upp úr myrkri mið-
alda og var að fálma eftir einhverju til
að setja í stað þess, sem glatazt hafði við
hvarf Grikklands og Rómaveldis. Þróun
laga og þjóðfélagsbyggingar hvílir á
höppum og glöpum. Islenzka samfélagið
var ekki gamalt, og það var ekki að undra,
þótt mikil trú væri á ofbeldisverkum,
heldur er hitt undravert, að það voru svo
margir menn eins og Njáll, 'Hallur á Síðu
og Ketill úr Mörk, sem sáu möguleikana
í löggjöfinni. Happa og glapa skeiðið
stóð enn yfir. Það er um þjóðir nútímans
eins og Flosa; þær halda ofsa sínum í
skefjum af tveimur ástæðum, — vegna
grundvallarreglu og af ótta við afleið-
ingar. En um leið og Flosi glataði trúnni
á meginreglur þær, sem hann hafði stutt,
var óttinn við afleiðingarnar einn sér
ekki nægur til að halda aftur af honum.
Um siðalærdóminn þarf ekki frekar að
orðlengja.
Aðalmunurinn á vandamálum sjálfra