Andvari - 01.01.1989, Page 23

ANDVARI
ÞORBJÖRN SIGURGEIRSSON
21
VIII Ársdvöl í Kaupmannahöfn
Þegar Þorbjörn hafði unnið hér heima í fimm ár hefur honum trúlega
fundist hægt miða að hér á landi skapaðist skilningur á því að nútíma-
þjóðfélag verður að byggjast á traustri þekkingu og reynslu í raun-
greinum. Lítið varð enn vart við breytingar í Háskólanum í þessum
efnum. Samskiptin við Atvinnudeildina sýndu þetta ljóst. Upphaflega
mun hafa verið gert ráð fyrir að náin samvinna yrði milli þessara
tveggja stofnana, en hún var alla tíð lítil vegna áhugaleysis Háskólans
og stjórnvalda. Raunvísindi voru ekki talin falla undir verkefnasvið
skólans.
Þorbirni bauðst óvænt tækifæri til að hvíla sig á störfum hjá Rann-
sóknaráði þegar honum barst bréf síðla árs 1951 frá Niels Bohr-stofn-
uninni þar sem sóst var eftir að fá hann til að vinna tímabundið í hópi
vísindamanna í Kaupmannahöfn. Með starfshópnum var stefnt að
nánara samstarfi Evrópuþjóða á sviði háorkueðlisfræði, þar sem til-
raunaaðstaðan er svo dýr að það var ekki á færi einstakra þjóða að
koma upp nauðsynlegri rannsóknaaðstöðu. Meginviðfangsefnið var að
undirbúa smíði risahraðals til að framleiða margfalt orkuríkari
kjarnaskeyti en vísindamenn höfðu fram til þessa haft til að kanna
leyndardóma atómkjarnanna. Þorbjörn þáði þetta boð. Ekki er gott að
segja hvort meira réð, áhuginn á að vinna að spennandi nýju verkefni
eða tækifærið til að sækja nýjar hugmyndir til erlendra vísindamanna.
Aukin þekking í kjarneðlisfræði byggðist á því að skjóta æ orku-
ríkari ögnum að kjarna atómanna og kanna svörun þeirra. Orku-
skeytin fengu vísindamenn frá ýmsum gerðum hraðla eða frá
geimgeislum. Geimagnirnar voru sumar þúsund sinnum orkumeiri en
agnir hraðlanna, en straumur þeirra var hinsvegar milljón sinnum
minni. Um nokkurt skeið hafði ekki tekist að auka að ráði orku
skeytanna sem komu frá hröðlum, þar höfðu menn rekið sig á vegg sem
virtist hefta frekari sókn. Tveir vísindamenn, bandarískur og sovéskur,
höfðu nokkru áður bent á leið til að komast framhjá þessari hindrun,
og starfshópurinn í Kaupmannahöfn skyldi nú skoða tillögur þeirra
nánar.
Þorbirni var falið að kanna eina af forsendum þeirra sem lýsti
hvernig mætti halda geisla af orkumiklum, rafhlöðnum kjörnum á
braut í risastórum hringhraðli af hinni nýju gerð. Vandinn fólst í því að