Andvari - 01.01.1989, Síða 76

74
SIGFÚS DAÐASON
ANDVARI
Þeir sem þekkja Ofvitann kannast við hina átakanlegu gagnfræðaprófs-
historíu Þórbergs. Satt að segja virðist Þórbergur hafa dregið úr ógnum
prófhræðslunnar í Ofvitanum miðað við þau ósköp sem lýst er í bréfi dagsettu
hinn 11. apríl 1912. Þar minnist Þórbergur á hina ,,alvarlegu og ógnum
þrungnu prófdaga.“ Síðan hnykkir hann á svo um munar: ,,Eg kvíði meira
fyrir þeim en þótt von ætti eg á dauða mínum um þær mundir, og jafnvel þótt
búast mætti eg við sárustu kvölum helvítis að baki gröf og dauða.“
Síðara bindinu hefur verið fengið að titli Mitt rómantíska æði, og er það að
sönnu fullkomið rangnefni. Mestur hluti þeirrar bókar er bréf, eða kaflar úr
bréfum, til kunningja Þórbergs. Sum þessara bréfa urðu mjög fræg á sínum
tíma, og gengu þá jafnvel manna á milli, svo sem ,,baðhúsbréfið“ til Kristínar
Guðmundsdóttur. En flest þessara bréfa skrifaði Þórbergur Vilmundi
Jónssyni vini sínum. Sum bréfanna hafa verið sett á prent áður. Þá er í bókinni
fyrirlestur, þó víst ekki heill, um kenningar guðspekinnar, og lýsir hugarheimi
Þórbergs og trú hans um eða upp úr 1920. En það efni sem lang-mestum
tíðindum sætir í þessum bókum báðum eru kaflar úr dagbókum Þórbergs.
Textinn í síðara bindinu er ekki nema rúmlega 130 blaðsíður, en miklu
rúmi eytt í ljósmyndir og eru sumar þeirra heldur en ekki laustengdar efni
þessara bóka, svo sem mynd af Jóni Magnússyni ráðherra og frú hans heima í
stofunni sinni, ,, fjölskyldu efnamanns“ á gangi við Reykjavíkurtjörn, eða
málverki eftir Serov og svo framvegis, en aðrar eru að sönnu kostulegar, til
dæmis myndin af Þórbergi og Vilmundi lækni við bílinn, og dásamleg mynd úr
„bláu stofunni“ í Unuhúsi.
Dagbækur Þórbergs hafa margvíslegt gildi fyrir þá sem leggja stund á rit
hans, og þó einkum fyrir þá sem hafa áhuga á að ráða gátur persónuleika hans
og sálarlífs.
Löngum var viðkvæði að Þórbergur væri hreinskilnastur og berorðastur
rithöfunda vorra og lýsti sjálfur persónu sinni og lífi svo nákvæmlega í bókum
sínum að varla þyrfti um að bæta. Auðvitað var samt að hann lýsti ekki nema
nokkrum köflum úr ævisögu sinni, en þeim tímabilum töldu menn, að því er
'virtist, vera full-lýst, enda sparaði Þórbergur ekki yfirlýsingar um nákvæmni
sína og hreinskilni, svo sem niðurlagsorð Ofvitans eru glöggt dæmi um.2)
Nánari athugun og samanburður við aðrar heimildir munu sanna að hér var
um nokkrar ýkjur Þórbergs og oftrú lesenda að ræða.
Sá sem þetta ritar dró til dæmis einusinni þá stóru ályktun af niðurlagsorð-
um Ofvitans, að orðið hefði „gerbreyting á lífsháttum“ Þórbergs sumarið
1913 og hann hefði þá náð hæfilegum „sáttum við umheiminn“ (Andvari
1981, bls. 9). En þó að hvorttveggja kunni að vera rétt, sem Þórbergur
fullyrti, að koma hans í Unuhús hafi bæði „bjargað lífinu í brjósti hans“ og
beint honum færar brautir, þá er nú ljóst, sérstaklega af dagbókarskrifum