Andvari - 01.01.1989, Blaðsíða 79

ANDVARI
ÚSTÝRILÁTUR OG BLJÚGUR
77
Frá þessu tímabili, 1914 til 1918, hefur Þórbergur annars fátt sagt í
sömdum ritum sínum. Þess mætti vænta að útgefendur sjálfsögulegra heim-
ilda (dagbóka, bréfa osfrv.) um Þórberg hefðu sérstaklega áhuga á því að fylla
slíkar eyður.
í útgáfuverki Helga Sigurðssonar eru birtir kaflar úr dagbókum frá janúar
1914 til 21. maí 1914 og eru þar að sönnu dimmir tónar. ,,Sé sá réttlátur og
gæskuríkur, sem oss er sagður æðri, vonast eg til þess, að bjartara verði um að
litast á nýársdaginn 1915.“ (1. jan. 1914.) „Eg hefi að vísu ekki gaman að
spilum fremur en öðrum veraldlegumgleðskap.“ (3. jan.) „Eghefði naumast
trúað því fyr en eg reyndi, hve fátækt getur dregið úr starfsþreki manns, gert
mann að gauði.“ (2. febr.) f útgáfunni er síðan ekki fleira úr dagbókum 1914,
og undrar lesandann að vísu að útgefandinn hefur ekki kært sig um að fá
lesendum bókarinnar aðgang að neinni vitneskju um septembermánuð 1914,
sem varð svo hörmulega örlagaríkur Þórbergi að sögn hans sjálfs. Sá sem
þetta ritar gáði í dagbókina í handritasafni Landsbókasafns. í henni sést að
Þórbergur er vinnusamur í góðu meðallagi fyrri helming septembermánaðar,
vinnur 8 klst., 11 klst., IIV2 klst., suma daga þó ekki nema 4 klst., nokkra
daga vantar í dagbókina. Hinn 16. september er upptalning á öllu sem unnið
er þann dag, en það er mikið. Hinn 22. sept. er unnið 4 klst., en 1. okt. „gat eg
ekkert unnið vegna peningaskorts“, viku af október ( eftir jarðarför Þor-
steins Erlingssonar) fer vinnutíminn aftur að lengjast. Hvergi er minnzt á
sviplegan heilsumissi. En peningaskorturinn er sár, ekki sízt þegar eitthvað
þarf nauðsynlega að borga. 1. október 1914: „Mig vantaði 5 kr. í húsa-
leiguna, naut hvorki friðar né gleði fyrr en eg hafði náð í 5 kr. kl. 9. Þá varð
önd mín ný í nokkur augnablik. Eg held að fátæktin dragi mig í gröfina áður
en samvistum okkar lýkur. Eg er orðinn ósköp þreyttur á köflum. Verst er af
öllu að hún dregur úr starfsþreki mínu, því að utan vinnunnar nýt eg sjaldan
mikillar gleði, gleði mín er í vinnunni, en því aðeins get eg unnið, að efnalegar
ástæður meini mér það ekki.“
Önnur heimild um neyð Þórbergs, harla átakanleg, líklega einhver
átakanlegasti kafli í útgáfuverki Helga Sigurðssonar, er dagbókarbrot frá 17.
nóvember 1915. ,,Nú er komin helvítis votviðrátta. Hún á illa við mig. Eg er
oftast skólaus og alltaf rennblautur í lappirnar, ef deigur dropi kemur úr lofti.
Eg get eigi sagt að eg hafi verið þur í fætur í 5 ár. Guð minn góður, hvar lendir
þetta? [...] Eg er að sökkva. Heilsa mín er á förum, þótt eg geri alt sem eg get,
til þess að halda henni við, svo sem með líkamsæfingum, böðum o. fl. [...]
Mennirnir eru mér vondir og eg er heldur ekki góður við þá og margt má
auðvitað að mér finna. Mér finnst eg vilja deyja. Eg get varla lifað lengur, hefi
enga gleði af lífinu, þegar ástæðurnar ræna mig rósemi og næði, rífa mig og
tæta í sundur og draga mig niður í sorpið.“ (I, 214.)
Ekki er Þórbergi alveg svona dimmt fyrir augum í þeirri dagbók sem hann