Andvari - 01.01.1989, Page 87

GUNNAR KRISTJÁNSSON
Prestar á vogarskálum
Um endurminningar presta
Það er ekkert nýtt að endurminningar presta séu festar á blað eða tilraun sé
gerð til að rita ævisögur manna úr þeirri stétt. Það sem er nýtt í því máli er að
endurminningar fimm presta komi út samtímis eins og gerðist fyrir síðustu
jól. Af því tilefni fór ritstjóri Andvara þess á leit að hér yrði gerð einhver
grein fyrir þessum bókum frá sjónarhóli prests í íslensku kirkjunni. Höfundi
þótti rétt að hafa hliðsjón af öðrum endurminningabókum sem komið hafa út
eftir presta á undanförnum árum (sjá heimildaskrá).
Ævisögur og endurminningar
Ævisagan er ævaforn grein á meiði bókmenntanna. Raunar væri réttara að
tala um greinar þar sem ævisögur hafa verið með ýmsu móti í tímans rás.
Meðal Grikkja og Rómverja var ævisagan virt bókmenntaform. Með nokkr-
um sanni mætti segja að guðspjöllin væru fyrstu kristnu ævisögurnar; síðar
koma ævisögur dýrlinga og helgra manna í stórum stíl þegar aldir líða fram.
En hvað er ævisaga? Almennt hallast menn að skilgreiningu Goethes sem
er á þessa leið: „Megintilgangur ævisögu er að sýna manninn sem fjallað er
um í ljósi samtímans, hvað hefur verið honum andstætt, hvað hefur veitt
honum meðbyr og hvernig lífsviðhorf, mannskilningur og heimsmynd hans
hafa þróast og mótast í ölduróti tímans og hvernig þetta allt saman hefur svo
— einkum ef um er að ræða listamann, skáld eða rithöfund — komið fram í
verkum viðkomandi.“ Ævisagan er því í eðli sínu umfjöllun um einstakling
þar sem reynt er að kafa í djúp sálarinnar og skilgreina lífsferil hans eftir því
sem frekast er unnt. Svipað gildir um sjálfsævisöguna, þar er það einstakl-
ingurinn sjálfur sem kafar í eigin sálardjúp. Kannski er það játningin sem er
fullkomnasta ævisagan (sbr. Játningar Ágústínusar). Varnarritið (apologían)
er hins vegar viðleitni þess sem ritar um sjálfan sig til þess að réttlæta eigin
gjörðir, fegra sjálfan sig í augum samtímans og framtíðarinnar. Apologían