Andvari - 01.01.1989, Page 92

90
GUNNAR KRISTJÁNSSON
ANDVARI
hann telur að íslenska þjóðkirkjan muni jafnvel aldrei ná sér eftir það
tómarúm sem myndist eftir Sigurbjörn (bls. 367). Enska heilræðið „under-
statement is better than overstatement“ kemur upp í hugann. Höfundur er
hér of fljótur á sér að fella dóm um biskupsferil Sigurbjörns; þess var engin
þörf.
Menn munu áreiðanlega ekki aðeins spyrja hvað Sigurbjörn hafi gert
heldur hvort hann hafi gert það sem geraþurfti í kirkjunni á löngum biskups-
ferli. Og einnig munu menn spyrja um samband biskups við presta sína;
hversu vel honum hafi tekist að virkja menn til starfa; hversu þróun safnað-
arlífs og kirkjusóknar hafi verið; hvernig var háttað sambandi kirkju og
þjóðlífs, sambandi við skapandi listamenn, samkomulagi við stjórnmála-
menn. í stuttu máli: hvernig leiðtogi var Sigurbjörn í augum ólíkra aðila. Sem
sagt: lokaorð bókarinnar vekja margar hugsanir og kannski ekki hvað síst þá
hugsun hver er stór og hver er smár í kirkjunni.
Dómur höfundar um þá sem voru á annarri „línu“ en Sigurbjörn er
vafasamur, t.d. talar hann um „langan og lýjandi dimmviðriskafla“ í kirkj-
unni áður en Sigurbjörn var kosinn biskup (bls. 9). Þar hlýtur hann að eiga við
nýguðfræði biskupanna sem voru á undan Sigurbirni.
Víðar grillir í slíkt yfirlæti í bókinni, t.d. í ummælum Sigurbjörns um
Halldór Laxness (bls. 362) sem eru órökstudd og óviðeigandi (átt er við þá
fullyrðingu að Halldór sé trúarlega séð taóisti og að neikvæð viðhorf hans til
lútherskunnar virðist vera „hálfsjúkleg árátta“). Skilgreining Sigurbjörns á
ritgerð Halldórs um Hallgrím Pétursson er umdeilanleg. Peter Hallberg
hefur gert þeirri tilhneigingu Halldórs að gefa villandi upplýsingar um sjálfan
sig nokkur skil — undir þá tilhneigingu hljóta þekkt ummæli skáldsins um
eigin taóisma að falla. Hitt orkar ekki tvímælis að hinn þungi undirstraumur í
verkum Halldórs er kristinn eins og oft hefur verið sýnt fram á.
Það er augljóst að Sigurbjörn átti andstæðinga bæði meðal guðfræðinga og
annars staðar. Svo virðist sem hann hafi ekki verið glaður baráttumaður sem
nýtur átaka um hugmyndafræði, kirkjustefnu og guðfræði. Þess vegna gætir
víða þeirrar tilhneigingar í bókinni (höfundar?) að andstæðingar söguhetj-
unnar séu litnir hornauga, tilgangur þeirra sé einkum sá að bregða fæti fyrir
Sigurbjörn. Mér virðist Sigurbjörn nota endurminningar sínar — eins og
apologíunni er eiginlegt — til þess í og með að svara einu og öðru, ná sér fínt
niðri á andstæðingum, ,,leiðrétta“ sitthvað sem biskupi finnst þörf á (t.d. á
bls. 329 vegna ummæla Baldurs Möllers, einnig umfjöllun á kirkjuþingi um
nafn Jesú (bls. 319) eða umræður á kirkjuþingi síðar um bókasafnið í Skál-
holti (bls. 276)).
Sigurbjörn berst gegn guðfræðistefnum eins og nýguðfræðinni þannig að
hún nær ekki að þroskast og endurnýjast eins og eðlilegt hefði verið. Með
guðfræðilega og trúarlega mótun Sigurbjörns í huga er þessi afstaða hans ofur