Andvari - 01.01.1989, Síða 214

212
HANNES JÓNSSON
ANDVARI
íslenskt hlutleysi, svo sem áður er getið, heldur aðeins tekið eftir efni tilkynn-
ingarinnar.
Um klukkan 3 að morgni 10. maí sveimaði bresk flugvél yfir Reykjavík og
litlu síðar sigldi bresk flotadeild inn á Engeyjarsund. í flotadeildinni voru tvö
beitiskip og fimm tundurspillar. Reykjavík var hertekin mótstöðulaust og án
þess að skoti væri hleypt úr byssu.
Bretar dreifðu prentuðum blöðum úr flugvélum yfir borgina þar sem R. G.
Sturges yfirforingi tekur fram að Bretar séu komnir til þess að verja ísland og
hindra að það hljóti sömu örlög og Danmörk og Noregur. Beðið er um vin-
samlegar viðtökur og aðstoð. Segir að ráðstafanirnar hafi verið gerðar til þess
að taka sem fyrst nokkrar stöður og verða á undan Þjóðverjum. Ekki ætli
Englendingar að gera neitt á móti íslensku landsstjórninni og íslenska fólkinu.
Segir að lokum í yfirlýsingunni: „Okkur þykir leiðinlegt að gera þetta ónæði;
við biðjumst afsökunar á því og vonum að það endi sem fyrst“15).
Með innrásarhernum kom fyrrverandi sendiherra Breta í Kaupmannahöfn,
Howard Smith, en hann hafði verið skipaður sendiherra á íslandi 4. maí 1940.
Hann kom á ríkisstjórnarfund kl. 10:00 að morgni 10. maí og afhenti Her-
manni Jónassyni forsætisráðherra trúnaðarbréf sitt sem sendiherra Breta á ís-
landi. Með þessum verknaði viðurkenna Bretar í verki efni þingsályktunar-
innar frá 10. apríl 1940 um flutning æðsta valdsins (konungsvaldsins) frá Dan-
mörku til íslands. Trúnaðarbréfið er afhent þeim íslendingi, sem fór með
þjóðhöfðingjavaldið í fyrsta sinn eftir nærri 700 ára valdatíð norskra og
danskra konunga á íslandi. Skýrði sendiherrann fyrir forsætisráðherra ástæð-
ur þess, að Bretar væru komnir með herafla til íslands. Fullvissaði hann ríkis-
stjórnina um, að breski herinn myndi ekki vera lengur á íslandi en nauðsyn
krefði. Hann tók einnig fram, að breski herinn myndi á engan hátt blanda sér
í eða hafa afskipti af stjórn landsins.
íslenska ríkisstjórnin mótmælti hertökunni kröftuglega og lýsti því yfir, að
hún væri í senn skerðing á sjálfstæði og brot á hlutleysi landsins. Voru þessi
mótmæli síðan staðfest skriflega.
Viðskiptafulltrúi, Harris að nafni, hafði komið til íslands með sendiherran-
um og hernámsliðinu. Hlutverk hans var að halda áfram viðskiptaviðræðum
og ljúka gerð viðskiptasamnings milli íslands og Bretlands, sem ekki hafði
tekist í Lundúnaviðræðunum í lok ársins 1939.
Ljóst er, að eftir hernám Breta höfðu íslendingar ekki sterka aðstöðu til
þess að ná þeim hluta markmiða viðskiptaviðræðnanna í London í lok ársins
1939 að fá viðurkenningu fyrir því, að sem hlutlaust ríki mætti ísland versla
við hvaða ríki sem væri, þ. á m. Þýskaland. Undir breskri þvingun vegna
hernáms varð ísland að samþykkja að selja framleiðsluvöru sína til Bretlands
en ekki Þýskalands. Afleiðing þess varð sú að íslensku fiskiskipin byrjuðu að
flytja afla sinn til Bretlands einvörðungu, þrátt fyrir hafnbann Þjóðverja.