Andvari - 01.01.1999, Qupperneq 10

8
GUNNAR STEFÁNSSON
ANDVARI
liggur straumurinn og þegar búið er að telja meirihluta þjóðarinnar trú um
að „við getum ekki staðið utan við“ framvinduna þá er eftirleikurinn auð-
veldur.
Hin mikla hægrisveifla í stjórnmálum samhliða hruni Sovétríkjanna hef-
ur gert að verkum að félagshyggjumenn náðu ekki vopnum sínum. Flestir
beygðu sig undir kapítalismann og stjórnmáladeilur síðustu ára hafa aðal-
lega snúist um það hversu góðir fyrirtækisforstjórar foringjarnir eru. Góður
forstjóri er harðskeyttur en hann á líka að vera mannúðlegur og gera eitt-
hvað fyrir þá sem fara halloka í þjóðfélaginu. Því það er auðvitað sjálfs-
blekking að ímynda sér að markaðskerfið tryggi öllum jafna hagsæld. Hið
kapítalíska samkeppnisþjóðfélag gerir einmitt ráð fyrir því að einhverjir
troðist undir. Enda höfum við séð þess skýr merki að bilið milli hinna ofur-
ríku, þeirra sem velta milljónatugum í verðbréfum, og launamanna sem ná
vart endum saman í venjulegum heimilisrekstri verður æ breiðara.
Það hefur tekist furðuvel að breiða yfir þessar andstæður. Stór hluti
þjóðarinnar hefur vissulega notið góðæris enda einkaneyslan aldrei meiri
en síðustu ár. Ríkisstjórnin stærði sig af því og í alþingiskosningum í vor
var það helst Vinstrihreyfingin - grænt framboð sem kom því til skila á
hversu ótraustum grunni velmegunin stendur. Á miðju stjórnmálanna
börðust þrír stærstu flokkarnir, með misjöfn afbrigði hinnar ríkjandi frjáls-
hyggju, og var því ekki að undra að átakalínur milli þeirra virtust óglöggar.
Á hinn bóginn reyndist klassísk vinstristefna eiga meiri hljómgrunn en
ýmsir höfðu ætlað. Þá settu umhverfismálin nú meiri svip á umræðuna en
oft áður. Umhverfisvernd er tímans kall þótt ýmsir eigi eftir að læra sína
lexíu í þeim efnum. En því skyldi enginn trúa að þar sé bæði hægt að halda
og sleppa til lengdar. Verndun náttúruauðlinda og fegurðar landsins hlýtur
til lengdar að kosta það að draga verður úr gegndarlausri neyslugræðgi.
Nú er áratugur liðinn frá hruni kommúnismans í Evrópu. Lýðræðisleg
jafnaðarstefna, eins og ríkjandi hefur verið annars staðar á Norðurlöndum,
hefur einnig átt í örðugleikum. Sá stjórnmálamaður í Þýskalandi sem helst
reyndi að halda á loft klassískum gildum jafnaðarmanna, Oskar Lafon-
taine, varð að segja af sér af því að hann þótti ekki nógu stimamjúkur við
markaðsöflin. Allt ber þetta að sama brunni: valdið er fært til fjármagns-
eigenda. Eignir ríkisins eru seldar, jafnvel við furðu lágu verði, með þeim
formála að ríkið eigi ekki að „vasast í“ hinu eða þessu. Einkavæðingar-
stefnan er boðuð eins og fagnaðarerindi, en um leið og fyrirtækin eru
einkavædd eru stjórnir þeirra teknar undan aðhaldi og eftirliti almanna-
valdsins. Ráðamenn hafa talað um að ekki sé heppilegt að of miklir fjár-
munir og völd safnist á hendur fárra (óvalinna) manna, eins og kom fram
varðandi sölu á hlutabréfum í Fjárfestingarbanka atvinnulífsins. En þegar
markaðsöflunum hefur verið sleppt lausum verður að taka afleiðingunum