Andvari - 01.01.1999, Síða 117

andvari
HVAÐ ER RÓMANTÍK?
115
því að íslensk rómantík einkenndist af heppilegri blöndu raunsæis og hug-
sæis. Poestion greindi sem sagt milli rómantíkur sem bókmenntalegra ein-
kenna, stefnu og tímabils, og þótt hann ræði almennt um íslenska rómantík
er athyglisvert að Bjarni Thorarensen er eina skáldið sem hann orðar bein-
línis við þá stefnu. í bók sinni um Steingrím Thorsteinsson bætti hann
reyndar Jónasi Hallgrímssyni í flokk rómantfkera, en leit á önnur íslensk
skáld sem sporgöngumenn þeirra. Pau séu síðgotungar sem haldi fram
þeirri rómantísku stefnu sem Bjarni og Jónas mörkuðu.42
Pær hugmyndir sem Poestion setti fram í bók sinni hafa reynst afar líf-
seigar í íslenskri bókmenntasögu. Að sönnu tala þar flestir um rómantískt
tímabil og það alllangt, a.m.k. frá 1830 til 1880 eða jafnvel til 1930. Hins
vegar er stórlega dregið í efa að íslendingar hafi nokkurn tíma myndað
rómantískan skóla eða stefnu né eignast nokkrar bókmenntir eða skáld
sem séu í raun og sannleik rómantísk þegar þau eru lesin niður í kjölinn.
«Islendingar þurftu ekki neinn rómantískan gauragang», sagði Sigurður
Nordal í sinni þekktu ritgerð «Samhengið í íslenzkum bókmentum» frá
1924, og lét þar bæði í ljós efasemdir sínar um að þessi stefna hafi náð til Is-
lands og neikvæða afstöðu sína til hennar.43 Sigurður var samt ákafur tals-
niaður «hinnar nýju rómantíkur» millistríðsáranna, en sú stefna var hins
vegar ólíkt þjóðlegri (og þar með «heilbrigðari» og «lífvænlegri») en sú
evrópska rómantík 19. aldar sem hann gerði jafnan að viðmiðun sinni og
Var þegar löngu úrelt að dómi hans:
Mikið af rómantískum bókmentum Pjóðverja og Norðurlandabúa er lítt lesandi fyrir
nútíðarmenn, en með íslendingum var það Benedikt Gröndal (yngri) einn, sem lét þá
stefnu raska jafnvægi sínu, svo að fám af kvæðum hans er lífvænt. (xxx)
Eðlilegt er að skýra þessi ummæli Sigurðar Nordals um rómantíkina út frá
þeirri menningarpólitík sem hann rak, en hún einkenndist mjög af andúð á
erlendum áhrifum: «Vér megum ekki við því, að rithöfundar vorir svigni
eins og strá fyrir hverjum goluþyt bókmenta-tízku, er um Norðurálfuna
blæs, og verk þeirra verði svo framtíðinni ónýt», sagði hann (xxx). íslensk
skáldverk mat hann fyrst og fremst út frá «þjóðlegu gildi» þeirra og þar
áttu hin rómantísku erfitt uppdráttar. í íslenzkri lestrarbók 1400-1900 felldi
^igurður t.d. þann neikvæða dóm yfir kvæðum Gröndals að þau væru ýmist
«bragðdauf eða full af rómantískum órum» (226). Og þessir «rómantísku
°rar» gátu augljóslega eitrað út frá sér og spillt því sem þó var í sjálfu sér
bfvænlegt. Um Kristján Fjallaskáld sagði Sigurður að hann hefði vafalaust
verið «mikið skáld að eðlisfari». Hann náði hins vegar litlum þroska að
mati Sigurðar, og meðal ástæðna þess nefndi hann: «hafði skáldskapur
Eenedikts Gröndals ill áhrif á smekk hans og stíl». Pað þarf því ekki að