Andvari - 01.01.1999, Page 131

andvari
BÓKMENNTASAGA, ÞÝÐINGAR OG SJÁLFSÞÝÐINGAR
129
fjalla skal um þennan höfund? Hver er hin „rétta afurð“ höfundar? Danski
frumtextinn? Islensk þýðing annars höfundar? Sjálfsþýðing Gunnars? Eða
kannski allir textanrnir? Eða skiptir þetta yfirhöfuð einhverju máli? Ég tel
reyndar að tilvist allra þessara texta skipti máli þegar kemur að því að
meta framlag Gunnars Gunnarssonar til íslenskra bókmennta. Og jafn-
framt tel ég að Gunnar hafi talið þetta skipta máli. Sú staðreynd að hann
skyldi endursemja (eða endurþýða) þau skáldverk sín sem þegar höfðu
verið þýdd af öðrum bendir til þess að hann hafi ekki talið þær þýðingar
sína eigin „afurð“, að hann hafi viljað skila verkunum sjálfur á móðurmál-
inu og um leið „eignast“ eða „endurheimta“ þau. Jafnframt tel ég að þessi
.,afbrigðileiki“ höfundarferils Gunnars hafi orðið til þess að verk hans hafa
þokað fyrir „hreinræktaðri“ bókmenntum í umræðunni, auk þess að vera
uppspretta ýmiss konar „goðsagna“ sem uppi eru um verk hans - goðsagna
sem standast engan veginn þegar nánar er að gáð. Að þessu mun ég víkja
síðar í greininni. En fyrst nokkur orð um listina að skrifa bókmenntasögu.
II
Hægt er að líkja bókmenntasöguskrifum við kortagerð. Sá sem skrifar bók-
menntasöguna er þá í hlutverki þess sem vinnur að landslagslýsingu og
venjulega er viðfangsefni hans afmarkað svæði eða tiltekið land, skrifuð er
bókmenntasaga tiltekinnar þjóðar. Ef líkingunni við kortagerðarmanninn
er fylgt eftir má segja að hlutverk hans sé að draga upp útlínur landslags-
ins, merkja inn á kortið eftirtektarverða staði og frávik í landslaginu, svo
°g aðgreina hálendið frá láglendinu. Hvernig til tekst við kortagerðina er
síðan annarra að meta og vera kann að margir vilji lítt kannast við þá
landslagslýsingu sem dregin hefur verið upp; finnist kortagerðarmanninum
hafa sést yfir fjall og fjall eða jafnvel þeytt smáþúfum upp í ímyndaðar
stærðir.
Þrenns konar grundvallaratriði hlýtur þó sá sem skrifar bókmenntasögu
þjóðar af einhverri alvöru að þurfa að hafa í huga við iðju sína. í fyrsta lagi
verður hann að kunna góð skil á almennri sögu og menningu þjóðarinnar,
a því umhverfi sem bókmenntirnar spretta úr og bregðast við. I öðru lagi
verður hann að hafa yfirsýn yfir bókmenntahefð og bókmenntaleg sérkenni
Þjóðarinnar, því mikið af viðfangsefnum þjóðarbókmennta tengist einmitt
hefð og sérkennum. Og í þriðja lagi verður bókmenntasöguritarinn að gera
sér grein fyrir tengslum og venslum á milli einstakra verka (og höfunda)
því bókmenntirnar eiga sér einnig sjálfstætt líf, þ. e. textar vaxa af öðrum
textum. Fjórða atriðinu mætti síðan gjarnan bæta við en það snýr að því
hvernig bókmenntir tiltekinnar þjóðar mæta bókmenntum annarra þjóða,