Andvari - 01.01.1999, Side 151

ANDVARI
ENDURFÆÐING HARMLEIKS
149
Lögmál um lífið
Það eina sem maðurinn segist hafa lært af heiminum og þeim sem honum
hefur þótt vænst um eða elskað hvað mest er að „vilja ekki vera eins og
þeir, heldur óhræddur við refsingu og útilokun, það að þurfa að standa
einn fyrir utan og þrá ekki einu sinni það sem fæst með hlýðni við hugsjón
þína“ (271). Hér að framan má sjá þá sköpun sem afstaða af þessu tagi fel-
ur í sér og hvernig Faðir og móðir og dulmagn bernskunnar dregur upp
skýlausan vitnisburð skáldsagnahöfundar um föður og móður: Þetta eru
ekki aðeins sögur af fátæku fólki sem heyr lífsbaráttu sína í óréttlæti, held-
ur eru þær endursagðar handan áráttu manngerðra lögmála, freisting sem
er þessum skáldsagnahöfundi með öllu ókunn. Fyrir vikið nálgast lesandi
lífið í þessum sögum með þeirri hrifningu sem grípur fólk fái það tækifæri
til öðlast hlutdeild í skelfingu annarra, handan skyldubundinnar samfylgd-
ar. Þannig getur lesandi orðið hrifningu skelfingarinnar að bráð, þeirrar
sem orðin vekja; eins og tilgátan hér að framan segir til um, getur lesandi
orðið þátttakandi í hugsun skáldsagnahöfundar um listina séða frá sjónar-
hóli lífsins.
En er hægt að nálgast enn frekar mörk lífs og listar? Hver er sköpun
slíkrar afstöðu ef viðfangsefnið er ekki aðeins „maður í lífinu“, heldur þau
manngerðu lögmál um lífið sem fólk ýmist streitist gegn eða lýtur?
Hugsun um listina séða frá sjónarhóli lífsins getur verið gjöful upp-
spretta. Og líkt og tölukrús mömmu skáldsins, hún sem var „ótæmandi
uppspretta dularfulls unaðar, vissrar sorgar og leyndardóms“ (205), svarar
seinna bindi skáldævisögu Guðbergs Eins og steinn sem hafið fágar kallinu,
vilji lesandi halda áfram að hugsa í fylgd höfundarins um mörk lífs og listar.
Sögusviðið er enn sem fyrr Grindavík rétt fyrir miðbik 20. aldar og maður-
inn í húsinu endursegir fleiri sögur frá því hann var barn og unglingur. Um
leið má greina sköpun þeirrar afstöðu sem minnst hefur verið á þegar kem-
ur að lögmálum um lífið, sköpun sem verður til í samræðu skáldsagnahöf-
undar við fáein lögmál vestrænnar menningar. Hér verður spurt um þrjú
þeirra, þau sem snerta sálina, trú og fegurð.
sálirt
Guðbergur er að verða sjö ára, seinni heimsstyrjöldin í aðsigi og enginn
heima í húsum í Grindavík nema kerlingarnar. Seinna skilur maðurinn ekki
hvernig hann gat hlustað endalaust á þær: „En á hvern var að hlusta - vind-
inn? - [. . ,]“.3 Skáldskapur þeirra var einstæður, segir maðurinn, byggður á
hugviti sem fólst í því að hræra holdinu saman við sálina uns útkoman varð