Andvari - 01.01.1999, Blaðsíða 158

156
BIRNA BJARNADÓTTIR
ANDVARI
Það fór hrollur um mig við að halda að hann gæti ekki farið út fyrir hið áþreifanlega,
ætti ekki hjá sér smekk fyrir fegurð eða gæti skynjað harminn sem skilur veruleikann
frá skáldskapnum og gert jafnvel ljótt hugarfar að tærum anda með hugblænum.
Kannski reyndi hann að láta móður sína valda sér harmi svipuðum þeim sem braust
út á eðlilegan hátt hjá móður minni þegar hann eyðilagði bókina. Harmur hennar átti
enga fyrirmynd, hann var sprottinn úr eðli hennar á sama hátt og dýrmætt Ijóðið.
Var hann afbrýðisamur út í ljóðið í bókinni?
Reif hann hana til að æfa sig líka á mömmu; sjá harm hennar?
í ferðunum til Reykjavíkur hefur honum ekki fundist viðeigandi að taka upp kant-
aðan tréblýant og bréfsnifsi á elliheimilinu eða á bifreiðastöðinni og krota hjá sér
minnisatriði sem hann ætlaði að nota síðar. Hann trúði á minnið, fann ekkert hjá sér
annað en það tæki sem minnið er og takmarkað vald á stuðlum og rími. Hann vissi
ekki að harmurinn er í eðli sínu ekki byggður á neinu, hann býr innra með okkur og
berst frá eðlinu. Sorgin er alltaf á sínum stað þótt lífið brosi. (312-313)
Sannleikurinn felst kannski í hugsun um aðskilnað veruleika og skáldskap-
ar, þessum harmi sem í skynjun skálds getur gert ljótt hugarfar að tærum
anda, harmi sem á sér enga fyrirmynd heldur er sprottinn úr eðli manns,
hann sem býr innra með okkur, líkt og heiður í hvert sinn.
Eiga þá heimurinn og tilveran sér eingöngu réttlætingu sem fagurfræði-
leg fyrirbæri? Þessa spurningu má finna í formi fullyrðingar í bókinni Fæð-
ing harmleiksins (Die Geburt der Tragödie) eftir þýska skáldið og heim-
spekinginn Friedrich Nietzsche, þeirri sem kom fyrst út árið 1872. Síðan þá
hefur fullyrðingin verið túlkuð á marga vegu, án endanlegrar niðurstöðu.
Hér er ekki spurt í anda hreinnar niðurstöðu heldur í nálgun óskiljanlegra
en skapandi marka lífs og listar: Eiga heimurinn og tilveran sér eingöngu
réttlætingu sem fagurfræðileg fyrirbæri?4
TILVÍSANIR
1 Guðbergur Bergsson: Eins og steinn sem hafið fágar, Forlagið, Reykjavík 1998, s. 44-45.
2 Guðbergur Bergsson: Faðir og móðir og dulmagn bernskunnar, Forlagið 1997, s. 27. Eftir-
leiðis verður vísað í bókina með blaðsíðutali aftan við hverja tilvitnun.
3 Guðbergur Bergsson: Eins og steinn sem haftð fágar, s. 197. Eftirleiðis verður vísað í bók-
ina með blaðsíðutali aftan við hverja tilvitnun.
4 Eg vil þakka Astráði Eysteinssyni fyrir lestur á greininni og lærdómsríkar athugasemdir.