Andvari - 01.01.1958, Blaðsíða 25

ANDVARI
Guðmundur Hannesson prófessor
21
áratugum áður en G. H. skrifar þessar greinar, var samanlagt
sparisjóðsfé landsmanna 14.000 kr. og aukningin hafði ekki verið
neitt stórkostleg síðan.
Þetta rit er vafalaust eitt hið merkasta rit, sem út kom hér
á landi í byrjun þessarar aldar, og er áreiðanlegt, að margir
gætu lesið sér það til gagns enn þann dag í dag. Höfundurinn
hefur mál sitt með því að ræða um fátæktina, sem honum hefir
orðið mjög starsýnt á, hvar sem hann hefir komið á landinu.
Hvernig stendur á allri þessari eymd og óláni? spyr hann. Og
hann svarar sér sjálfur:
„Naumlega er rétt að skella allri skuldinni á landið og
ókosti þess. Flestar jarðir hafa þá sögu að segja, að stundum
hafa búið þar efnamenn, stundum fátæklingar, og lieldur elcki
er það föst regla, að efnamennirnir búi á beztu jörðunum, sízt
að þeir byrji búskap sinn á þeim. Orsökin liggur auðsjáanlega
ekki í upprunalegum ytri hag, heldur, að undantekningunum
undanteknum, í mönnunum sjálfum.
Þó það sé margt, sem kann að draga menn niður í eymd og
volæði, þá virðist mér það gnæfa yfir allt annað, að flestir þessara
manna hafa hvorki ákveðið takmark né nægilegt sjálfstraust til
þess að keffa að því, þrátt fyrir alla erfiðleika. Fátældingana
skortir um fram allt viljaþrek og þar næst kjark. Þeir þora
sjaldnast að hugsa sér hátt og komast þess vegna svo skannnt.
Þeim finnst sér allt ofvaxið og telja sér trú um, að lífið bjóði
ekki sér og sínum líkum annað en skortinn og ófrelsið. Það
sé því ekki um annað að gera en sætta sig við það. Þeir hata
eða öfunda í aðra röndina þá, sem betur eru settir, og dást að
þeim í lúna, en að þeir geti sjálfir fetað í þeirra fótspor eða
komizt jafnvel miklu lengra, það dettur þeim ekki í hug. Milli
sín og þeirra finnst þeim rangsleitin forsjón hafa sett það
djúp, sem ekki verði yfir komizt.
Og ekki eru það heldur námsgáfur eða víðtæk þekking, sem
gerir gæfumuninn, að minnsta kosti ekki hvað efni og ytri hag
snertir. Ég hef oft kynnzt gáfnatregum og að ffestu leyti fáfróð-