Andvari - 01.01.1958, Blaðsíða 70

66
Þorkell Jóhannesson
ANDVARI
er hér starfaði alllengi og þótti hinn merkasti maður. Stóð verzlun
0. & W. á Djúpavogi jafnan fösturn fótum og urðu fáir til
þess að keppa við hana um fasta verzlun a. m. k., en að sjálf-
sögðu kvað hér löngum nokkuð að lausaverzlun, eins og víðast
á höfnum á norður- og austurlandi allt fram urn 1880. Þó má
hér nefna Elis Iversen, er hóf að verzla á Djúpavogi 1862. Sú
verzlun féll niður 1866, enda var Iversen þessi þá andaður.
Yfirlit þetta um verzlanir á norður- og austurlandi frá 1788
og fram um 1870, eigendur þeirra og helztu forráðamenn, er
að sjálfsögðu hvergi nærri nógu ýtarlegt í öllum greinum, enda
æmum örðugleikum bundið að ná til heimilda. Hefi ég orðið
að leita lengi og víða að gögnurn um þetta efni, allt frá ríkis-
skjalasafninu í Kaupmannahöfn til prestsþjónustubóka í Þjóð-
skjalasafni. Þess skal strax getið, að um eignarhald verzlana
hefi ég víða orðið að styðjast við skýrslur sýslumanna um fastar
verzlanir í héraðinu. En um raunverulegt gildi slíkra skýrslna
má efalaust deila. Mér er fullljóst, að vel má vera, að stundunr
hafi hinn raunverulegi eigandi talið sér hentara að dylja nafn
sitt og oft munu fyrri eigendur verzlana hafa átt þar meiri og
rninni ítök nokkra hríð eftir að sala fór fram, því oft mun
bið hafa orðið á því, að kaupverðið greiddist. Er bent á nokkur
dæmi slíks hér að framan. Mestu varðar, að ég ætla, að héðan
af verði nokkru ljósara en áður, hversu veldi selstöðuverzlan-
anna var háttað norðan og austan lands fram um 1870 og hvaða
stórveldi það vom, sem félagsverzlun bændanna lagði til atlögu
við þegar í upphafi. Hér má líka greina ljóslega, hversu sel-
stöðukaupmenn kepptu á ýmsum tímum eftir einokunaraðstöðu
í verzlun sinni í heilum héruðum og jafnvel landshlutum — og
tókst sumum býsna vel og lengi. Má hér nefna G. A. Kybn,
sem byrjaði í Reyðarfirði en hóf brátt mikla sókn til yfirráða
fyrst við' Faxaflóa, en þar varð hann að liörfa frá aftur. Elins
vegar tókst honum að koma ár sinni fyrir borð í Siglufirði og a
Akureyri auk þess sem hann rak verzlun á Vopnafirði og a
Eskifirði. Þessi verjlun fjarar út eftir 1809. Næstur er J. L.