Vikan - 07.12.1967, Síða 89

BÚSÁHÖLD
LAUGAVEGI 59 SÍMI 23349
ENSKAR oostulíiisveagflísir
★
Úrvalið aldrei meira en nú.
vfir 30 litir.
★
Verð hveroi haostæfSara.
IITAVER SF.
Gransósvegi 22 og 24 (hornl Mildubrautar). — Stmar 30280 og 32262.
hafi á Malvólíó „einsog aqua
vitae á yfirsetukonu.“
Þeir Bretar voru ófáir, sem
þurftu á líkn og hjálp að halda
í þann tíð, jafnvel þegar engu
stríði var til að dreifa. Því þótt
mikill og tígulegur ljómi hvíli
yfir hinu viktoríanska Bretlandi,
þá átti það sínar skuggahliðar og
þær ljótar. Tillitslaus og óseðj-
andi ófreskja kapítalismans gekk
um lausbeizluð undir sauðar-
gæru frjálslyndisstefnunnar —
líberalismans — og saug merg
og blóð úr alþýðu landsins. Kjör
verkafólks voru víða beinlínis
ægileg. Fáein ár voru liðin síð-
an kartöfluuppskeran brást hjá
írskum bændum með þeim af-
leiðingum, að heil milljón þeirra
dó úr hungri og álíka margir
flæmdust úr landi til Ameríku.
Hæpið er að brezk yfirvöld hafi
nokkru sinni í allri sögu heims-
veldisins farið verr með blá-
menn eða Indverja en almúga
síns eigin lands meðan vegur
iðnbyltingarinnar og kapítalis-
mans var mestur hjá þeim. Ekki
var hér um að kenna vísvitandi
mannhatri, heldur fyrst og fremst
kæruleysi og nánast hálfvitalegu
tilfinningaleysi gagnvart öðru
fólki. Var hér um að kenna
stjórnarstefnu þeirri, er auð-
kennd hefur verið með frönsku
orðunum laissez-faire, en inntak
hennar var að þjóðfélaginu væri
þá bezt borgið, er þegnunum
væri gefinn laus taumur til
athafna, en afskipti stjórnarvald-
anna af þjóðarbúskapnum væru
sem minnst.
í þessu svartnætti hömlulauss
auðvalds og viktoríanskrar trúar-
hræsni var skyndilega tendraður
kyndill svo bjartur, að margan
sljóan og afturhaldssaman vana-
þræl sveið ónotalega í augu. Það
skeði einn af þessum sárasjaid-
gæfu atburðum í mannkvnssög-
unni: fram á sjónarsviðið kom
persóna, sem kafnaði ekki undir
þeim heiðri að vera maður gædd-
ur hugsun og samvizku.
„ÞAU HÖFÐU EKKI KLAKIÐ
ÚT ÁLFT . . .“
Margt hefur orðið til að sveipa
minningu Florence helgisagna-
kenndum dýrðarljóma. Á síðari
tímum hefur mönnum verið
gjarnt að setja hana sér fyrir
sjónir sem blíðskaparfullan, nær-
gætinn engil, en sú mynd er al-
röng. Florence gat að vísu brugð-
ið sér í engilslíki, er hún sat yf-
ir deyjandi hermanni, en sú
Florence, sem barðist gegn neyð
og fordómum heima fyrir og á
vígvöllunum, var raunsæ kona
og tillitslaus og nhumast kven-
leg í þess orðs algengustu merk-
ingu, enda munu slíks fá dæmi
um konur, sem eitthvað hefur
kveðið að. Hún var flugmælsk og
hikaði ekki við að láta falta
meinlegar athugasemdir, ef
henni bauð svo við að horfa.
Þannig talaði hún um Evgeníu,
drottningu Napóleons þriðja,
sem „keisaraynjuna, sem er
sköpuð til að vera saumakona.“
Enda var sagt, að sviðið hefði
undan bituryrðum hennar „eins
og vélbyssukúlum.“
Erfiðleikalaust gekk það ekki
fyrir Florence að hafa sitt fram
gegn vilja foreldra og ættingja.
Skapsmunir hennar voru ekkert
smáræði og stundum hlupu þeir
með hana í slíkar gönur, að
stappaði nærri brjálæði. „Við
erum eins og endur, sem hafa
ungað út villlum svani,“ and-
varpaði aumingja móðir hennar.
„Vesalings konan hafði á röngu
að standa", sagði Lytton Stra-
chey, sem skráð hefur ævisögu
Florence. „Þau höfðu ekki klak-
ið út álft heldur erni.“
Svo kom Krímstríðið með öll-
um sínum hneykslanlegu hörm-
ungum. Florence hafði þá þegar
getið sér mikið frægðarorð fyrir
umbætur í hjúkrunarmálum
heimafyrir, og nú fékk hermála-
ráðherrann hana til að fara aust-
ur með flokk hjúkrunarkvenna,
ef þær gætu einhverju áorkað
til að lina þjáningar hinna særðu
og sjúku hermanna, sem bókstaf-
lega voru án alls, sem hægt var
að telja lil læknishjálpar og
hjúkrunar. Helzta hersjúkrahús
Breta var í Skútari, Litlu-Asíu-
megin við Bospórus. Aðbúnaður-
inn var þar svo hroðalegur, að
Florence lét svo um mælt, að yf-
ir hliði sjúkrahússins ætti að
slanda sama áletrunin og á hurð-
inni fyrir helvíti Dantes: „Þið
sem gangið hér inn, gefið upp
alla von.“
„VIÐ KYSSTUM SKUGGANN
HENNAR . . .“
Þetta jarðneska víti varð fræg-
asti starfsvettvangur Flórensu
Næturgala. Hún krafðist hreinna
sængurfata fyrir hina særðu —
sú bón þótti mörgum virðulegum
enskum heiðursmanni þá nánast
lýsa blygðunarlausri frekju —
reglubundinna máltíða, tyfja,
hreinlætistækja. Allt þetta fékk
hún um síðir, en næstum hver
sigur kostaði heiftarlega baráttu
við sljóa og afturhaldssama her-
foringja, herlækna og skrifstofu-
blækur. Hérna, í daunillum
sjúkraskýlum í sóðalegri aust-
rænni borg, varð til hin klass-
íska mynd af Florence Nightin-
gale. Hún varð það bjarg, sem
fórnardýr stríðsins byggðu traust
sitt á. Stilling hennar, ráðsnilld
og atorka gerðu hana að gyðju
í augum þeirra. „Því einu, að sjá
hana ganga framhjá, fylgdi óum-
ræðileg hughreysting,“ skrifaði
einn hermannanna heim. „Hún
talaði oft við einhverja okkar og
brosti til margra fleiri. Hún gat
auðvitað ekki brosað til altra,
skilurðu. Við lágum þarna hundr-
uðum saman. En við vorum van-
ir að kyssa skuggann hennar,
þegar hann leið yfir okkur.“ —
Það gekk kraftaverki næst
88 VIKAN-JÓLABLAÐ
hverju hún og hjúkrunarkonur
hennar fengu áorkað. Fyrir komu
hennar dóu fjörutíu og tveir af
hverju hundraði hermanna, sem
'agðir voru inn á sjúkrahúsið. Á
starfstíma „næturgalanna“, eins
°g hjúkrunarsveit Florence var
gjarnan kölluð, hjaðnaði dánar-
talan niður í tvö prósent. Þakk-
'æti dátanna, sem áttu konunni
ttieð lampann líf og heilsu að
^auna, verður ekki með orðum
lýst, en allt annan hug báru til
hennar þær skammsýnu rolur úr
stélt embættismanna og herfor-
'agja, sem mest hafði sviðið und-
an miskunnarlausum ádeilum
hennar. „Hér austúrfrá er ekki
einn einasti embættismaður,"
sagði Florence eitt sinn, „sem
ekki myndi láta brenna mig á
háli eins og Jóhönnu frá Örk,
ef hann ætti þess kost. En þeir
hora ekki að blaka við mér, því
hjoðin stendur á bakvið mig.“
Þetta voru orð að sönnu, sem
hetur fór. Oft er það svo, að al-
hýða manna er heldur svifasein
að átta sig á nytsömum nýjung-
Utn, en það átti ekki við um
hrezkan almenning við þetta
taakifæri. Um Florence var sagt
heima fyrir, að hún hefði ein
^anna getið sér æruorð í Krím-
stríðinu. í þakklætisskyni var
henni auðsýndur margs konar
heiður, meira að segja gaf Vikt-
oría drottning henni brjóstnál,
skreytta brillíöntum. Hætt er þó
V|ð að drottningin, þessi smá-
srnugulega og þurfdrembna, flat-
hýzka sveitakerling, hafi undir-
niðri ekki verið sértega hrifin af
heljunni frá Skútari, sem svo
hhfðarlaust hafði brotið þær
'neginreglur hræsni og yfirdreps-
5kapar, sem fyrirfólk Bretlands
hfði þá eftir — samkvæmt allra
naðarsamlegustu fyrirmynd
hennar hátignar.
Keisarahlátur.
Þegar Florence yfirgaf Tyrk-
^and, var hún niðurbrotin á sát
■)6 líkama. Þrátt fyrir að hún
aefði áorkað miklu, gat hún ekki
°snað við þá tilfinningu, að starf
■'ennar hefði misheppnazt að
Verulegu leyti. Hún náði þó hárri
-lH; lézt 1910.
Reiði brezku þjóðarinnar
'egna óreiðunnar í stríðsrekstr-
num varð líka til þess, að Aber-
*°en lávarður sagði af sér em-
>£etti forsætisráðherra og Palm-
irston tók við. Skömmu síðar dó
^'kulás Rússakeisari, gagntek-
nn vonleysi og bölmæði, en við
°k sonur hans Alexander, hinn
'nnar með því nafni. Fáum mán-
|ðum síðar dó Ragtan lávarður
'ks. Hann tók sér svo nærri
'ormungar þær, er hermenn
•nns urðu að þola og hann með
°ffu taldi sig bera ábyrgð á, að
>ann lét hjá líða að leita sér
aekninga gegn sjúkdómi, sem
aSzt hafði á hann, og flýtti
'annig fyr|r dauða sínum. Þótt
‘ aufskur væri og illa gefinn,
sýndi lávarðurinn þannig að
minnsta kosti að hann var nógu
mikill enskur séntilmaður til að
deyja á réttum tíma.
Bezti hershöfðinginn, er þátt
tók í stríði þessu, var að öllum
líkindum rússneski hervirkja-
fræðingurinn von Todleben, sem
stýrði vörn Sevastópól. Þótti
hann sýna mikið hugvit og
hreysti í því hlutverki. Honum
átti eftir að skjóta upp í sögunni
síðar, því að það var hann, sem
stjórnaði liði Rússa og Rúmena
í hinni frægu orrustu um Plevna,
í stríði þessara þjóða við Tyrki
1877—‘78. Sagt er, að þegar Al-
exandri öðrum keisara var for-
talið að sú borg væri fallin Rúss-
um í hendur, hafi sett að honum
óstöðvandi hlátur, og þótti tíð-
indum sæta, því jöfur þessi var
alvörumaður mikill. Hætt er við
að þegnum hans, sem í eldlín-
unni stóðu, hafi ekki verið slík
kátína í hug, en þetta dæmi er
sjálfsagt aðeins eitt af mörgum
um að ólíkur er skemmtismekk-
ur landstjórnarmanna og undir-
sáta þeirra.
En í Sevastópól varð Todleben
ekki sigursæll, þrátt fyrir allan
sinn dugnað. Borgin féll banda-
mönnum í hendur í september
1855. Auk Todlebens kemur
mönnum gjarnan í hug annar
Rússi, sem var í hinu umsetna
liði. Hann pundaði þar á banda-
menn úr fallbyssu, en á milli
þess að hann þannig sá Flor-
ence Nightingale fyrir verkefn-
um, skrifaði hann Sögur frá
Sevastópól, sem fyrstar ritverka
hans vöktu á honum verðskuld-
aða athygli. Hann hét Leó Tol-
stoj.
Friður var saminn i París vor-
ið eftir. Helztu atriði samnings-
ins voru þau, að siglingar á Dóná
skyldu öllum þjóðum frjálsar, að
Rússar mættu ekki halda úti her-
skipaflota á Svartahafi og að
Valakía og Moldavía skyldu
heyra áfram undir Tyrkjasoldán,
að nafni til að minnsta kosti.
VEGIR DROTTINS.
Ánægðastur allra styrjatdarað-
ila var Napóleon þriðji. Vegur
hans heima fyrir og raunar einn-
ig út á við hafði vaxið allmjög
við sigur þennan, þótt lítill væri
og dýrkeyptur. Hann taldi sig nú
hafa hefnt á Rússum þeirra
ófara, er hinn mikli frændi hans
fór fyrir þeim 1812. Til þess að
auðmýkja þá sem eftirminnileg-
ast, lét hann ráðherra sinn einn,
er var óskilgetinn sonur Napó-
leons mikla, undirrita friðar-
samninginn fyrir hönd Frakka.
Er mælt að Rússum hafi sviðið
það tiltæki miklu sárar en ósig-
urinn. sem breytti þó valdahlut-
föllum á meginlandi Evrópu
tálsvert þeim í óhag. Frakkland
varð þar nú aflur voldugast
ríkja og liélt þeirri aðstöðu unz
Þjóðverjar sigruðu það 1870—’71.
Bretar voru ekki eins ánægðir
7
BLAUPUNKT
ÚTVÖRR OG ÚTVARPSFÓNAR
Hagstætt verð.
Hagkvæmir greiðsluskilmólar.
Afslóttur gegn staðgreiðslu.
Suðurlandsbraut 16 — Laugavegi 33 — Simi 35200

tveggja manna svefnsófar kr. 10,100
með tveim samstæðum stóium kr. 19.900
Sendum hvert á land sem er.
Húsgasnaverzlunin BðslóO
við Nóatún - Sími 18520
VIKAN-JÓLABLAÐ 89