Nýjar kvöldvökur - 01.01.1948, Blaðsíða 75

N. Kv.
BOKMENNTIR
65
dómgreind almennings. Ef liægt er að læða
þeim skilningi inn hjá lesendum, að Atóm-
stöðin sé listaverk og skáldskapur, er hætt
við, að létt verði að rugla dómgreind þeirra
á öðrum sviðum, og þá liefur bókin unnið
sitt hlutverk, að styðja að þeirri allsherjar-
upplausn þjóðfélagsins, sem kommúnistar
stefna að. Ef háttvirtur höf. hefur haft það
markmið með bókinni, hefur hún tekizt
vel.
A'iels Dungal: Blekking og þekking. Helga-
fell. Rvík 1948.
Það þótti saga til næsta bæjar, er st'i fregn
barst- út, að háskólaprófessor í læknisfræði
hefði í undirbúningi mikið rit um kirkju
og kristni, þar sem deilt yrði á þá lduti,
sem miður færi í kirkju og trúarbrógðum.
Ymsir væntu þess, að hann mundi gera
þar upp milli trúar og þekkingar, draga
þar hreinar h'nur með gagnrýni og hlutlevsi
hins reynda vísindamanns. Og víst er um
það, að bók af slíku tagi liefði átt fullt er-
indi til þjóðarinnar og verið vinningur
bæði kirkj unnar mönnum og hinum.
En því verður hins vegar ekki móti mæft,
að Blekking og þekking próf. Dungals er
allfjarri því að vera slík hlutlaus gagnrv-ni.
Hún er áróðursrit og ádeilurit. Höf. rekur
sögu viðskipta kirkju og vísinda gegnum
aldirnar, en aðeins frá einni hlið að heita
má, þ. e. andstöðu kirkjunnar gegn nýjum
vísindum. Sú saga er ófögur en raunar svo
kunn áður þorra manna, að óþarft er að
rifja hana upp. En látum það \era, ef í sama
riti væri tekið fram hvað kirkjan hefði lagt
af mörkum til mennta og vísinda. F.innig
hefði mátt minna á, að meðal allra lærdóms-
stétta hefur verið og er enn til afturhald,
sem berst gegn öllum nýjungum, sem skjóta
upp kollinum. Jafnvel læknastéttin mun
ekki saklaus með öllu, ef saga hennar er
rakin. Að þessu leyti verður málfærsla höf.
villandi, því að lesandinn gæti skilið af
bókinni, að raunar hefði aldrei verið um
mótspyrnu að ræða gegn vísindalegum nýj-
ungum, nema frá kirkjunnar hálfu.
En svo er annað. Það, sem oss nútíma-
menn varðar, er afstaða kirkju og trúar-
bragða nú, en ekki á liðnum öldum. Að
hefja sókn gegn kirkju nútímans fvrir
syndir miðaldakirkjunnar, er raunar litlu
nær sanni, en ef einhver nútímamaður, t. d.
háttv. höf. bókarinnar, væri sóttur til saka
fyrir það, að einhver forfeðra hans á sið-
skiptatímanum hefði orðið brotlegur við
landslög. Að þessu leyti skýtur höf. fram
hjá marki. Einnig má segja, að hann leiði
að mestu leyti hest sinn hjá því að rökræða
um trú og þekkingu frá nútímasjónarmiði.
Hinu verður ekki neitað, að mikil vinna
liggur að baki bókarinnar, og er raunar
illt til þess að vita, að svo mikilli orku hafi
verið eytt með jafn lélegum árangri.
Deilur miklar liafa risið um bókina, sem
vænta mátti, og skoðanir manna skiptar
um hana. Hafa sumir kirkjunnar menn
dæmt hana óalandi og óferjandi. Samt sem
áður er margan fróðleik að finna í bók-
inni, og ýmsir kaflar hennar eru skemmti-
legir aflestrar. en allt um það tel eg rniður
farið, að liún skuli hafa komið út. Óvild
höfundar til kirkju og trúarbragða er auð-
sæ. Hún hefur valdið því, að bókin er áróð-
ursrit, en ekki rannsóknarrit sem hún þó
hefði átt að vera. En sakir áróðursins er
hætt við, að hún auki þá lausung og upp-
lausn, sem er í þjóðfélaginu, og er þó ekki
á bætandi. Þætti mér ekki ósennilegt, að
háttv. höf. myndi síðar meir óska, að hann
hefði geymt handrit bókar sinnar enn um
skeið, eða e. t. v. aldrei látið það sjá dags-
ins ljós.
Einar Guðmundsson: Eljúgðu, fljúgðu,
klœði. Sögur. Helgafell. 1948.
Höfundur sagna þessara er áður að góðu
kunnur, sent þjóðsagnaskrásetjari og þvð-
andi, en þessi bók mun vera frumsmíð hans
í sagnagerð. Sögurnar eru 5. Eru þær vel
9