Eimreiðin - 01.04.1932, Page 68

188
TRÚIN Á MANNINN
EIMREIÐIM
gera sér nautsmynd af guði, ef þau kæmust nokkurntíma á
það hátt stig að láta sér detta guð í hug. Svo að Xenofanes
neitaði algerlega að trúa á guði samtímamanna sinna.
Með Anaxagorasi, snemma á fimtu öld, fara hugsanír Grikkja
að hneigjast í vísindalega átt, og neitaði hann t. d. þeirri
þjóðtrú, að sólin væri guð og hélt því fram, að hún vaeri
gerð úr glóandi efnum, stærri miklu en Peloponnesus, °S
fyrir það var hann dæmdur til dauða. Lærisveinn hans, Per'
ikles, sem seinna varð hinn mesti frömuður forngrískrar menn-
ingar, fékk þó borgið honum, og hélt hann skoðunum hans
mjög á lofti, og ýmsir fleiri vinir hans og andans menn, sem
uppi voru um þetta leyti, svo sem sagnfræðingurinn Hero-
dotus, leikritaskáldið Euripides og Protagoras, en litlu síðar
Sokrates, Demokritos og Þukydides, sem allir geta kallast
húmanistar, þó einkum Protagoras, sem kvað upp úr með þa
frægu heimspekikenningu, að maðurinn sé mælikvarði alls
(av&Qoncos iihoor navuov).
Milli gríska húmanismans á fimtu öld f. K. og fjórtándu
aldar e. K., verður þessarar stefnu ekki mikið vart, nema
með einstöku mönnum, sem þá eins og æfinlega, sneru ar
almanna leið í hugsunum sínum og ályktunum. Nefna ma
gríska heimspekinginn Karneades á annari öld f. K., sem 1
raun réttri var arftaki fimtu aldar sófistanna og efahyg91u'
maður. Júlíus Cæsar var einnig á ýmsan hátt húmanisti og
sömuleiðis Lúkian, háðskáldið á annari öld e. K., sem gerð>
gabb að öllum guðshugmyndum. Á 12. öld má nefna iv°
arabiska heimspekinga, Avempace og Averroes, sem hneigðusl
til þessarar áttar, líklega mestmegnis vegna áhrifa frá forn'
ritum Grikkja, og tvo kristna biskupa, Hildebert frá Lavardíu
og ]ohn frá Salisbury, sem voru einskonar undanfarar forn-
mentastefnunnar. En það er fyrst með endurfæðingartímabilinU
á Ítalíu sem húmanisminn hefst á ný til öndvegis meðal hinna
mentaðri manna, og er hann þá aðallega andæfingarstefna
gegn skólaspekinni.
Þegar alt andlegt líf Evrópu var að leggjast í dróma og
virtist ætla að kafna undir ánauðaroki kirkjuvalds og kaþólsku
á miðöldum — þegar einstaklingurinn átti ekki framar me
sjálfan sig, heldur var orðinn að varnarlausu handbendi kirk)