Uppeldi og menntun - 01.01.1998, Side 14

UPPELDI O G LESTUR
Börn leiðandi foreldra eru líkleg til að hafa sterka sjálfsmynd, vera atorkusöm og
standa sig vel í því sem þau taka sér fyrir hendur. Þessi börn eru einnig sjálfstæð og
hafa góða aðlögunarhæfni (Baumrind 1966:891, Baumrind 1993:1308).
Samskipti skipandi foreldra við börn sín einkennast af því að foreldrarnir eru
líklegir til að reyna að stjórna gerðum barnsins og innræta því viðhorf í samræmi
við ákveðnar kröfur um hegðun. Foreldrarnir leitast við að leggja hömlur á sjálf-
stæði barna sinna, reyna að innræta þeim að bera virðingu fyrir yfirvöldum, hefð-
um og vinnusemi. Þeir leggja mikið upp úr hlýðni og trúa á gildi refsinga við að
halda aftur af barninu þegar viðhorf og framkoma þess er ekki í samræmi við það
sem þeir telja rétt. Skipandi foreldrar hvetja barnið ekki til að láta skoðanir sínar í
ljós heldur álíta að barnið eigi að beygja sig undir það að foreldrarnir hafi rétt fyrir
sér (Baumrind 1966:890-891).
Eftirlátir foreldrar gera litlar kröfur til barna sinna og telja að barnið eigi að hafa
þau not af foreldrum sem það sjálft óskar en ekki að foreldrar eigi að móta eða hafa
áhrif á hegðun þess. Þeir eru líklegir til að vera hlýlegir í framkomu gagnvart
barninu en láta það að mestu um að stjórna gerðum sínum. Þeir eru umburðar-
lyndir gagnvart hvötum barnsins og setja hegðun þess lítil höft. Reglur eru fáar og
sveigjanlegar, settar í samráði við barnið og útskýrðar fyrir því. Foreldrarnir beita
ekki valdi en reyna í þess stað að beita fortölum til að fá barnið til að framfylgja
þeim reglum sem eru settar (Baumrind 1966:889).
Bæði eftirlátar og skipandi uppeldisaðferðir geta orðið til að draga úr nauðsyn-
legri örvun sem barnið þarf að fá til að afla sér reynslu og þekkingar á ýmsum
sviðum. Foreldrar sem nota þessar aðferðir gera annaðhvort engar kröfur til barns-
ins eða gera kröfur sem erfitt er að mæta. Barninu er ýmist ekki veittur sá stuðning-
ur og aðstoð sem það hefur þörf fyrir eða foreldrarnir grípa inn í og veita of mikla
aðstoð. Jafnframt hafa þeir tilhneigingu til að annaðhvort taka ekki afstöðu ef
ágreiningsmál koma upp eða bæla niður ágreining. Hætt er við að sjálfsmynd þess-
ara barna verði veikari en barna þeirra foreldra sem nota leiðandi aðferðir og að
þau öðlist litla trú á eigin getu og verði ósjálfstæð (Baumrind 1966:903-905).
Kenningar Baumrind voru notaðar í þeim tilgangi að athuga hvaða samhengi
væri milli hvatningaraðferða foreldra og lestraráhuga barnanna og á greiningin
aðeins við um uppeldi sem lýtur að tómstundalestri barnanna.
Hér á eftir verður gerð grein fyrir nokkrum af niðurstöðum rannsóknarinnar.
Fyrst verður fjallað um lestrarvenjur innan fjölskyldnanna, um samhengi milli tóm-
stundavenja og lestraráhuga barnanna, lestrarvenjur foreldra, aðgang að lesefni,
lestur fyrir börn og hvernig lestur tengist daglegu heimilislífi. Því næst verður
fjallað um samhengið milli lestraráhuga barnanna og þeirra aðferða sem foreldrar
nota til að hvetja þau til lestrar. Loks verða helstu niðurstöður dregnar saman.
LESTRARVENJURINNAN FJÖLSKYLDNANNA
Af börnunum tólf töldust fimm þeirra hafa áhuga á lestri, þrjár stúlkur og tveir
drengir. Sjö bamanna töldust hafa lítinn áhuga á lestri, þrjár stúlkur og fjórir drengir.
Nokkur munur reyndist vera á því hversu mikill áhugi var á lestri hjá fjölskyld-
12