Uppeldi og menntun - 01.01.1998, Blaðsíða 40

INNTAK SOGUKENNSLU
eignaðist sagnaritara var honum ekki ætlað að innbyrða ísland í söguritun sinni
enda ekki í stakk búinn til þess. Heimamenn urðu að axla það hlutverk. Þegar Arn-
grímur lærði kvaddi sér hljóðs á lærðra manna markaði í Evrópu með varnarritum
sínum á latínu um föðurlandið tók af allan vafa að pntria hans væri ísland og verð-
skuldaði því eigin og sjálfstæða sögu þó að þetta ættland væri jafnframt í dönsku
konungdæmi (Arngrímur Jónsson 1598/1985).
Þessa stefnu hafði einnig Guðbrandur biskup og biskuparnir Þorlákur Skúlason
og Brynjólfur Sveinsson sem efldu fræðimennsku um og fyrir miðja sautjándu öld.
Þorlákur réð Björn Jónsson bónda og fræðara á Skarðsá til að taka saman annála og
frásagnir, bæði að segja nýjustu fréttir og að endurrita eftir fornum bókum. Þannig
yrðu íslendingar ekki síðri öðrum löndum þar sem fróðleiksmenn „saman taka
tíðindi og tilburði, hver í sínu landi og ættjörð" (Tyrkjaránið á íslandi 1627 1906-
1909:215). Þjóðarsögunni er þannig slegið fastri. Þar erum við enn stödd.
Það fylgdi hins vegar þjóðarsögunni að forvitnast einnig um það sem gerðist
annars staðar. Annálar eru fullir af útlendum fréttum, fróðleik fyrir Islendinga.
VIÐKVÆM MÁL
Saga sem kennslugrein öðlaðist mikilvægi um leið og skólaganga varð almenn á
19. ötd og í byrjun þeirrar tuttugustu. Pólitísk þjóðernisstefna ætlaði henni hlutverk
og það var tvíþætt: Annars vegar að vera ein uppistaðan í almennri menntun og
taka þar, ásamt móðurmáli, smám saman við hlutverki klassískra fræða, einkum
latínu og kristindómsfræðslu1 (Loftur Guttormsson 1993, Zander 1997, Nielsen
1993). Hins vegar að styrkja innri samstöðu þjóðar með því að teikna upp samfellda
fortíð. Seinna hlutverkið varð síðan uppistaðan í því fyrra (Historie 1994:18-19).
Bogi Th. Melsted lýsti þessu hlutverki í einni fyrstu kennslubók í sögu á íslensku og
sótti fyrirmynd til Danmerkur (Bogi Th. Melsted 1903:VI-VII):
Lýðháskólarnir, sem bestan þátt hafa átt í því, að hefja danska alþýðu á æðra
menningarstig, nota söguna aðallega til þess að vekja almenning til manndygðar
og atorku. Ekkert er betra en sagan til þess, því að hún er vísindin um lífsreynslu
þjóðanna.
Nú er einn vandinn sá að í lífsreynslu þjóðanna eru málefni, atburðir og persónur
sem valda deilum og jafnvel sársauka. Flestar þjóðir eiga álitlega barlest af slíku
efni. Finnar eiga borgarastríðið og stríðssögu með Rússum og Þjóðverjum, svo að
dæmi sé tekið. Þjóðverjar hlaupast ekki frá nasistatímabilinu þótt fegnir vildu.
Bandaríkjamenn búa í fjölþjóðlegu samfélagi sem ekki verður einfaldað í ljósi
sögunnar til lengdar. Og íslendingar eiga erfitt með að líta dönsk stjórnvöld fyrri
tíma réttum augum. Einstök viðfangsefni af þessu tagi geta valdið taugatitringi en
þau eru inntak sem tæpast verður umflúið í sögukennslu. „Er hægt að hugsa sér
námskrá í Þýskalandi í lok 20. aldar - og upphafi þeirrar 21. - án inntaks sem héti
1 Loftur Guttormsson (1993) hefur fjallað um ákveðinn þátt í þessum breytingum um síðustu aldamót, þ.e.
aukna áherslu á móðurmálskennslu. Um skylda þróun í Svíþjóð má lesa í grein eftir Ulf Zander (1997). Vagn
Oluf Nielsen (1993) hefur talsvert fjallað um hlutverk sögunnar til að efla þjóðernisvitund í Danmörku.
38