Uppeldi og menntun - 01.01.1998, Síða 42

INNTAK SÖGUKENNSLU ______________________________________________________
HVAÐ ER INNTAK?
Inntak eða innihald sögukennslu getur haft mismunandi merkingu. Að lágmarki má
ætla að það eigi við tíma og rúm, þ.e. þau tímabil og þá staði á jarðarkringlunni
sem fjallað er um. Landnámsöld á Islandi og saga Kína eru því inntak að þessum
skilningi. Innan þessa ramma getur þó margt komið til greina og þarf að skera úr
um hvað skuli telja til inntaksins og hvað ekki. Námskrársmiðir og kennslubóka-
höfundar þurfa að svara spurningunni: Um hvað á sagan að fjalla, hver eru helstu
viðfangsefni hennar? Um langa hríð hefur svarið verið þjóðin eða ríkið eins og hér
var rakið á undan.
Ef þetta er svarið leiðir það okkur að næstu spurningu: Hvað í fari þjóðar eða
ríkis er markverðast? Rökrétt virðist vera að þau málefni, atburðir, aðstæður og
aðilar sem snerta alla þjóðina eða allt ríkið fái mest vægi. Forystumenn í stjórn-
málum og hernaði og frægðarmenn af öðru tagi, stjórnskipulag í löndum, opinber
trúmál (kirkja), atvinnuvegir sem flestir stunda eða eru uppistaða í útflutningi, ein-
stakir atburðir, samskipti við önnur ríki (ekki síst styrjaldir), hugsanlega fræðslu-
mál (einkum í stofnunum) - þetta væru þá helstu efnisþættir. Það gerir málið
auðveldara að aðgangur er greiðastur að heimildum sem orðið hafa til fyrir tilstilli
landstjórnar og varðveittar voru á hennar vegum. Sagan var sögð með samfelldum
þræði og viðteknum einkunnum: Hin glæsta fornöld, aldir áþjánar, ný endurreisn.
Hér er dregin einfölduð mynd af paradís sem löngu er glötuð. Innreið félags-
sögulegra og fleiri skyldra sjónarmiða beindi sjónum að fleiri þáttum samfélaganna.
Fleiri stofnanir fengu athygli, svo sem verkalýðsfélög og jafnvel fjölskyldan; tækni-
þróun og vísindi þóttu verðug viðfangsefni, svo og konur og sérhlutskipti þeirra og
samskipti kynja, enn fremur börn og gamalmenni, frávik í trúarefnum, siðir og
venjur, jafnvel ósiðir. Listinn var orðinn langur og var stundum gripið til þess ráðs
að sundurgreina söguna eftir efnissviðum: Hagsaga, trúarbragðasaga, hugmynda-
saga. Oft var fallið frá því að rekja samfelldan þróunar- og tímaþráð og í stað þess
staldrað við valda þætti, kafað í samfélag á ákveðnum tímapunkti til að greina
margslungnari vef en „rauði þráðurinn" hafði gefið til kynna einn saman.
Allt eru þetta „áþreifanlegir" efnisþættir. En sagan gat einnig fengið inntak sem
er til hliðar við þetta. A sjöunda og áttunda áratug aldarinnar birtust aðfcrðir sög-
unnar með sterkari hætti í skólakennslu en áður, jafnvel svo að kalla má inntak eða
efnisþátt í sjálfu sér. Að greina áreiðanleika, bera saman heimildir, spá í eyður,
álykta um athafnir manna og aðstæður og leita orsaka og afleiðinga - þetta voru
áhersluþættir sem komust inn í námskrár. Heimildarýni þótti verðugur inntaks-
þáttur sums staðar (með útgáfu á heimildaheftum í kjölfarið) og síðar einnig upp-
lýsingaöflun, sömuleiðis framsetning efnis, einkum í ritgerð; loks söguleg rökræða
(Historie 1994:19-25). Á stöku stað var sjálft valið á efnisþáttum í tíma og rúmi
ásamt vali á aðferðum og færniþáttum gert að verkefni. Inntak sögunnar varð leit
að inntaki.
í þessari grein er fjallað um mismunandi skilning á inntaki sögukennslu. Ekki
verður lögð jöfn áhersla á alla þætti samtímis og því má virðast að nokkurs ósam-
ræmis gæti á skilgreiningum inntaksins. Einnig verður vikið að því hvernig fjallað er
um inntak, einkum í námskrám. Margar leiðir eru til. Inntak má tilgreina ítarlega
40