Uppeldi og menntun - 01.01.1998, Síða 52

INNTAK SOGUKENNSLU
Hannibalsson 1986, Gunnar Karlsson 1992, Ingólfur Á. Jóhannesson 1991, Ingvar
Sigurgeirsson 1992, Wolfgang Edelstein 1988, Þorsteinn Gunnarsson 1990). Árið
1983 hófust miklar almennar deilur um ágæti hennar og einkum hlut íslandssögu í
grunnskólum landsins. Mörg þung orð og ómakleg féllu, ósamkvæmni í röksemda-
færslum og alhæfingar út frá einstökum dæmum voru algengar. Margar skýringar-
tilraunir hafa komið fram um orsakir þessara deilna enda eru þær vafalaust fjöl-
þættar. Ein veigamikil ástæða virðist vera sú að mörgum þótti sem þjóðarvitundin,
eins og hún geymist í sögu landsins, hafi verið í hættu. Arnór Hannibalsson heim-
spekingur gagnrýndi þekkingarfræðina sem lá að baki samfélagsfræðinni og lagði
áherslu á hlutverk sögunnar (Arnór Hannibalsson 1986:76):
Fátt er hverri þjóð mikilvægara en sagan. Það er sagan ásamt bókmenntum og öðr-
um listum, sem umfram allt mótar þjóðarvitundina, gefur mönnum svar við spurn-
ingunni: Hver er ég? Einkum og sér í lagi er sagan mikilvæg á breytingaskeiðum í
lífi þjóða, svo að tengsl nýrrar kynslóðar við líf forfeðranna rofni ekki og þjóðar-
hefðin varðveitist. Þegar spurt er, hvers konar sögu einhver þjóð á ákveðnu tíma-
skeiði þarfnast, koma upp álitamál. Sagan er aldrei endanlega skrifuð. Menn eru
sífellt að dragafram í dagsljósið ýmislegt úrfórum fortíðarinnar, og afstaða manna
til hennar er óltk á ýmsum tímum. Menn vilja leggja áherzlu á mismunandi þætti í
sögu hins liðna. En um eitt ætti þó ekki að geta verið ágreiningur. Þjóðarsaga fjall-
ar um líf og strit þjóðarinnar, um lífsbaráttu hennar og tilverurétt meðal annarra
þjóða. Þetta virðist ef til vill einfalt og sjálfsagt. En samt er ástæða til að taka það
fram.
Þessi inntakslýsing svarar ekki mörgum spurningum nema þeirri hver grunnvið-
miðunin eigi að vera, út frá hverju eigi að ganga: Þjóðarvitund, þjóðarhefð, þjóðar-
sögu. Á öðrum stað þrengir Arnór mælikvarðann um inntak sem hann telur jafn-
framt vera kjarnann í íslandssögubókum Jónasar frá Hriflu og úreldist ekki: Inn-
takið eigi að velja út frá ákveðinni afstöðu: „Viðleitni til að fá íslendinga til að skilja
þá, sem börðust fyrir ísland, og gera þeirra gildi að sínum" (Arnór Hannibalsson
1986:76).
Hugmyndasmiðum samfélagsfræðinnar þóttu sjónarmið af þessu tagi sníða
sögunni þröngan hefðarstakk og beittu sögulegum rökum fyrir máli sínu. Sagan
hefði komið sem kennslugrein á síðari hluta 19. aldar til að binda þjóðríkið saman,
réttlæta það, breiða yfir mótsagnir þess, veita skólaþegnunum sameiginlegan skiln-
ing (Wolfgang Edelstein 1988:180):
Sagan bindur sundraða hópa hins borgaralega þjóðfélags (sem misst hafa rætur
sínar í fjölskyldutengslum landbúnaðarsamfélagsins fyrir iðnbyltinguna) við sam-
tímasvið sitt og tilgang þess, skapar tilfinningatengsl og hollustu. Hún er túlkun á
nýrri sameiginlegri merkingu, þar sem eldri túlkunarhefðir þrýtur: Sagan er goða-
fræði hins borgaralega þjóðríkis og oft kirkja þess og trú.
Þversögn sögunnar sé sú að hún hafi fengið þetta hugmyndafræðilega hlutverk á
sama tíma og hún braust fram sem greinandi vísindi í formi pósitífisma, þ.e. með
því að afhjúpa og sundra merkingarbærum heildum svo að eftir stóð í versta falli
upplausn allra gilda.
50