Uppeldi og menntun - 01.01.1998, Síða 72

ANIMUS OG SKUGGI HELGU KARLSDOTTUR
af munni fram af konu í Fljótshlíðinni um svipað leyti og Jung er að móta kenningar
sínar suður í Sviss. En áður en sá samanburður hefst verður til glöggvunar gerð stutt
grein fyrir helstu hugmyndum og hugtökum úr greiningarsálfræði Jungs.
VITUND, DULVITUND, FORNMYNDIR OG EINSÖMUN -
KENNINGAR CARLS G. JUNGS
Sálarlíf mannsins er sjálfstýrandi kerfi, að mati Jungs, þar sem vitund og dulvitund
tengjast á gagnvirkan máta. A milli þessara tveggja vídda liggur orkustraumur sem
veitir möguleika til vaxtar og breytinga. Þetta ferli á sér stað allt lífið með því að
dulvitað efni kemur upp í vitundina og er samlagað henni. Jafnframt fellur bælt,
gleymt eða hunsað efni niður í dulvitundina (Singer 1995:15). Jung var á þeirri
skoðun að vitundin rísi upp úr dulvitundinni. Miðpunktur vitundarinnar er „ego"
eða sjálfsvitund. Sjálfsvitundin byggir annars vegar á skilningi mannsins á líkama
sínum og tilvist sinni og hins vegar á minningum. Sjálfsvitundin er eins og segull
sem dregur til sín efni úr dulvitundinni en einnig áhrif frá umhverfinu. Þegar þetta
efni gengur í samband við sjálfsvitundina verður það meðvitað (Jung 1982:8,10).
Jung leit svo á að dulvitundin hefði að geyma bæði reynslu einstaklings og teg-
undar og væri samsett úr persónulegri dulvitund og sameiginlegri dulvitund. í
þeirri fyrrnefndu væri að finna duldir eða tilfinningatengdar hugmyndir, skynjanir
og endurminningar sem einstaklingurinn hefur bælt. I þessum hluta dulvitundar-
innar er einnig að finna skynjanir sem eru ekki nógu sterkar til að ná vitundinni og
efni sem er ekki enn þá nægjanlega mótað í huga einstaklingsins til að komast á
vitundarstigið (Jung 1966:66).
Sameiginlega dulvitundin er samkvæmt Jung meðfædd sálræn formgerð, grunn-
ur og uppspretta mannlegrar vitundar. Danski greiningarsálfræðingurinn Nyborg
lýsir sameiginlegu dulvitundinni þannig að hún umljúki efni sem sé í meginatrið-
um hið sama í öllum mönnum alls staðar og á öllum tímum og endurspegli þá sér-
hæfingu og þróun sem átt hefur sér stað í mannsheilanum í milljónir ára (Nyborg
1983:10-11).
í hinni sameiginlegu dulvitund er að finna eðlislægar hneigðir sem birtast á
táknrænan hátt. Þessar birtingarmyndir eðlishneigðanna kallar Jung erkitýpur
(Jung 1990:78-79). Á íslensku hafa orðin fornmynd, frummynd eða frumminni
verið höfð um þetta hugtak. Hér verður orðið fornmynd notað.
Marie-Louise von Franz (f. 1915), en hún var um árabil náinn samstarfsmaður
Jungs, telur fornmyndir vera elstu og altækustu hugsanamynstur mannkynsins.
Fornmynd hefur því aðeins þýðingu fyrir manninn að hún feli í sér tilfinningalegt
gildi fyrir hann (von Franz 1989:28). Jung undirstrikar að fornmynd sé ekki arftekin
mynd heldur erfi einstaklingurinn virkan möguleika til að búa til samskonar eða
svipaða mynd (Jung 1975, 1:106). Ef til vill má orða það þannig að maðurinn hafi
meðfædda tilhneigingu til að bregðast við áreitum á ákveðinn hátt svipað og dýr
hafa eðlislæga tilhneigingu til að svara áreitum í umhverfinu (Storr 1973:49). Jung
sagði fornmyndir vera eins konar útfellingu hughrifa vegna einstaklingsbundinna
viðbragða við síendurtekinni reynslu mannsins (Jung 1966:69-70,138).
70