Uppeldi og menntun - 01.01.1998, Síða 74

ANIMUS OG SKUGGI HELGU KARLSDÓTTUR
innsæi, sem eru mest einkennandi fyrir viðkomandi einstakling (Jung 1966:297). Því
sterkari og stífari sem hin félagslega gríma mannsins er og því meira sem hann
samsamar sig henni því fremur afneitar hann öðrum mikilvægum þáttum persónu-
leikans. Þessir þættir eru bældir í dulvitundinni og mynda skuggann.
Skuggi Helgu - tíkin Gullintanna
Dulvitund mannsins býr yfir skuggahliðum sem einstaklingurinn verður að horfast
í augu við á leið sinni til þroska. En að slíkum átökum loknum getur skugginn orð-
ið meðvitaður hluti sjálfsins og ljáð eiganda sínum ómetanlegt innsæi. Slíkur skuggi
Helgu karlsdóttur birtist sem tíkin Gullintanna, en skugginn er ævinlega af sama
kyni og sá sem ber hann. í skugganum eru fólgnir þættir sem mynda á einhvern
hátt mótvægi við sjálfsvitundina. Þar sem skugginn er dulvitaður er hann frum-
stæðari og ómótaðri en þeir þættir sálarlífsins sem náð hafa upp í vitundina. Einnig
er að finna í skugganum hliðar sem maðurinn hefur bælt af því hann blygðast sín
fyrir þær; óviðurkvæmilegar óskir og geðshræringar sem eru ósamrýmanlegar
félagslegum viðmiðum og félagslegu grímunni.
Eins og bandaríski greiningarsálfræðingurinn June Singer bendir á er skugginn
hins vegar nauðsynlegur þáttur í manninum því án hans væri maðurinn holur
(1995:165). Þess ber að geta að skugginn býr venjulega einnig yfir kostum, sem eru
sjálfsvitundinni nauðsynlegir, en þeir birtast þannig að erfitt reynist að aðlaga þá
vitundinni. Eigi það að takast er nauðsynlegt að einstaklingurinn kalli fram í
sjálfsvitund sína lítillæti og enn fremur víðsýni (von Franz 1990b:170-171, 175). Því
bældari sem skugginn er því neikvæðari og hættulegri verður hann. Helga er hins
vegar í afar opnu og góðu sambandi við þennan hluta dulvitundar sinnar enda
reynist tíkin henni hinn besti ráðgjafi. Eftir að foreldrarnir eru báðir fallnir frá, eða
með öðrum orðum eftir að Helga þarf í æ ríkari mæli að fara að treysta á sjálfa sig,
verður Gullintanna henni „ómetanlegur félagi" eins og segir í ævintýrinu. Þegar á
reynir gerir Gullintanna Helgu viðvart með því að gelta og Helga leggur eyrun við,
tekur mark á tíkinni og spyr:
„Afhverju ertu aðgelta, Gullintanna mín?"
Gullintanna svarar að bragði:
„Gýgur er kominn aðgarði."
Ekki er tilviljun að hundur er valinn til þess að gegna hlutverki skugga sem stendur
tiltölulega nálægt vitundinni og á greiðan aðgang að sjálfsvitundinni. Hundur er sú
skepna sem mest hefur hænst að manninum og hefur reynst honum hinn tryggasti
þjónn. Hundur stendur vörð um húsbónda sinn og í grískri goðafræði er varðar-
starf þríhöfða hundsins Kerberosar tengt undirheimum þar sem hann stendur vörð
um landamæri þessa heims og annars. Einnig er hundur tákngervingur fyrir guð-
inn Hermes sem í grískri goðafræði fylgir hinum dánu til undirheima. Hermes naut
leiðsagnar hundsins Síríusar sem var „hin alltsjáandi árvekni" (Cooper 1993:50, 92).
Tíkin Gullintanna stendur vörð um Helgu og vísar henni leið um undirheima
sálarlífsins, dulvitundina, í átökum við þau öfl sálarinnar sem liggja enn dýpra en
skugginn. Þessi öfl eru animus sem birtist í hinum frumstæðu risum en vikið
verður nánar að þeim síðar.
72