Uppeldi og menntun - 01.01.1998, Qupperneq 88

TÓBAKSREYKINGAR REYKVÍSKRA UNGMENNA
sóknum með langtímasniði. Doherty og Allen (1994) taka í sama streng og telja
lítinn metnað hafa verið lagðan í það að standa að vönduðum rannsóknum á
tengslum fjölskylduhátta og reykinga unglinga. Við tökum undir þessa gagnrýni og
viljum jafnframt finna að því, að þótt notaðar séu viðurkenndar mælingar á upp-
eldisháttum er tilhneiging til að nota einhæfar mælingar (sjá til dæmis Doherty og
Allen 1994). Enda hefur verið bent á hve mjög vanti mælingar almennt sem taki
mið af mismunandi tegundum uppeldishátta (sjá til dæmis Lamborn, Mounts,
Steinberg og Dornbusch 1991).
I þessari rannsókn, sem er með langtímasniði, er lögð áhersla á að nota vand-
aðar mælingar á uppeldisháttum og greina þá að eftir því hvers eðlis þeir eru. Sótt
er í smiðju Baumrind (1971) sem er þekkt víða um heim fyrir rannsóknir sínar á
uppeldisháttum foreldra og hvernig þeir tengjast ýmsum þroskaþáttum barnanna. I
athugun á uppeldisháttum foreldranna dró hún fjóra þætti fram: - hvernig for-
eldrar stjórnuðu barninu, - hvers konar þroskakröfur, félagslegar, tilfinningalegar
og vitsmunalegar, foreldrar gerðu til barnsins, - hvernig foreldrar notuðu skýringar
í samskiptum við börnin og - hvort hlýja og hvatning einkenndi samskiptin. Baum-
rind (1991a, 1991b) hefur greint foreldrana í fjóra hópa eftir því hvað einkennir upp-
eldishætti þeirra: Leiðandi foreldra (authoritative), skipandi foreldra (authoritarian),
eftirláta foreldra (permissive) og afskiptalausa foreldra (rejective-neglecting).
Leiðandi foreldrar krefjast þroskaðrar hegðunar af barninu og taka vel á móti
hugmyndum þess. Þeir setja skýr mörk um hvað er tilhlýðilegt og hvað ekki, nota
til þess útskýringar og hvetja börnin til að skýra út sjónarmið sín. Þeir eru hvorki
uppáþrengjandi né setja börnunum stólinn fyrir dyrnar. Þeir sýna börnunum og
mikla hlýju og uppörvun. Eftirlátir foreldrar bregðast vel við hugmyndum barna
sinna, leyfa töluverða sjálfsstjórn og sýna þeim hlýju. Hins vegar setja þeir börnun-
um ekki skýr mörk. Þeir eru undanlátssamir og forðast beina árekstra. Skipandi for-
eldrar stjórna börnunum með boðum og bönnum og þeir refsa þeim fyrir mis-
gjörðir. Reglur eru skýrar. Þeir vænta þess að skipunum þeirra sé hlýtt án útskýr-
inga. Þeir nota því sjaldan röksemdir og sýna börnunum litla hlýju og uppörvun.
Afskiptalausir foreldrar ala börnin upp í stjórnleysi, setja ekki mörk og gera ekki
kröfur til þeirra. Þeir bregðast ekki við hugmyndum þeirra og veita þeim ekki
stuðning. Vanræksla einkennir uppeldisaðferðir þeirra.
Baumrind (1971) segir börn leiðandi foreldra reynast afar virk og þroskuð. Þau
sýni mikið sjálfstæði, mikinn sjálfsaga og hafi tiltrú á sjálfum sér. Auk þess séu þau
vingjarnleg og samvinnufús. Börn eftirlátra foreldra eru þroskuð, vinsamleg og
sjálfstæð eins og börn leiðandi foreldra. Unglingar (15 ára) eftirlátra foreldra eru þó
líklegri en unglingar leiðandi foreldra til að neyta vímuefna (neysla tóbaks, áfengis,
hass og annarra vímuefna sameinuð í eina breytu, sbr. Baumrind 1991a, 1991b).
Börn skipandi foreldra hafa fremur litla tiltrú á sjálfum sér og þau eru bæid og
vansæl. Einnig eru þau óvinveitt, tortryggin og vantreysta öðrum. Skipandi og leið-
andi foreldrum tekst álíka vel til við að forða börnum sínum frá vímuefnaneyslu.
Börn afskiptalausra foreldra reynast óþroskuðust með tilliti til þeirra þátta sem
athugaðir hafa verið. Þau hafa minnsta tiltrú á sjálfum sér, skortir sjálfsaga og eru
árásargjörn. Vímuefnaneysla þeirra var jafnframt mest.
86