Uppeldi og menntun - 01.01.1998, Síða 107

ÞORSTEINN P. GUSTAFSSON
ræting hefða og gilda, hefur breytzt nokkuð. Það snýst nú meira um að taka á hinu
almenna uppeldi sem áður fór fram á heimilunum og halda uppi aga eða reyna
það. Þessu námi á að vera lokið í grunnskóla. Reynslan er sú að ungmenni, sem
koma í framhaldsskóla, eiga einatt margt ólært á þessu sviði þroskans. Þar af leiðir
að sá þroski sem börn eiga að hafa til náms, iðjusemin sem lærist á aldrinum 6-11
ára, er ekki til staðar og þekkingaröflunin því brotakennd. Við opnun framhalds-
skólans fyrir öllum nemendum án tillits til frammistöðu úr grunnskóla, flyzt þetta
uppeldishlutverk á framhaldsskólastigið. Þar opinberast einnig þekkingarskortur
mjög margra nýnema á þeim grundvallaratriðum sem þeir eiga að hafa sem vega-
nesti í framhaldsnámi. Þar með er framhaldsskólastigið komið í þá aðstöðu að
þurfa að endurmennta og siðvæða hluta nemenda sinna, kenna þeim það sem þeir
áttu ólært við lok grunnskóla. Framhaldsskólinn er því farinn að taka viljandi eða
óviljandi við hlutverki grunnskólans og kraftar hans beinast æ meira að því að veita
þeim aðstoð í grunnnámi sem verst eru staddir.
ÞEKKING OG STREYMI UPPLÝSINGA
Þetta er þeim mun afdrifaríkara fyrir framhaldsskólann sem kröfur samfélagsins,
upplýsingaþjóðfélagsins, til hans aukast sífellt á þekkingarsviðinu. Það hlutverk
þessa skólastigs, sem er fyrst og síðast að auka við þekkingu og færni nemenda enn
frekar og byggja þar á iðjusemi og þekkingargrunni grunnskólans, verður honum
því erfiðara. Við lifum á tímum mikilla breytinga og hraðfara vaxtar þekkingar. Það
skiptir því framhaldsskólann miklu að miðla ekki aðeins nýrri þekkingu og færni til
að nýta sér hana, heldur einnig að velja úr allri þekkingunni sem verður til. Hvað á
framhaldsskólinn að kenna? Hverju á hann að sleppa? Þessar spurningar verða
sífellt áleitnari því að ekki er hægt að kenna allt og e.t.v. er kennt minna en áður
vegna þess að nemendur eru misjafnlega vel á vegi staddir, þvert ofan í þá stefnu
sem fylgja þarf. Af öllu þessu leiðir að framhaldsskólinn verður aðeins bein fram-
lenging grunnskólans og veitir þar að auki aðeins almenna grunnmenntun á bók-
námsbrautum í krafti óljósrar markmiðssetningar. Þetta gerist á sama tíma og öll
rök hníga að því að bæta við þekkingarforðann fremur en að rýra hann eða seinka
náminu. Það sem ætti því að vera meginverkefni framhaldsskólastigsins, að miðla
nýrri þekkingu af kappi í miðri upplýsingabyltingunni, þokar fyrir uppeldismark-
miðinu án þess að nokkuð verði að gert. Við þetta bætist að tilboðin sem þjóð-
félagið býður ungmennum, allt valið sem býðst á mörgum sviðum, gerir ungling-
um sífellt erfiðara að gera upp hug sinn um nám, starfstilboð eða almenna lífs-
stefnu. Þeir eru því ekki til þess búnir 16 til 18 ára að sérhæfa sig og velja starfsnám.
Tveggja ára starfsmenntabrautir strax eftir grunnskólanám veita ekki yfirgrips-
mikla þekkingu eða færni þó að á þröngu sviði sé. Brautskráður nemandi úr slíku
námi hefur ekki þann lágmarksþekkingarforða í tungumálum eða raungreinum
sem byggjandi er á við símenntun eða endurmenntun síðar á ævinni.
Eðli starfsmenntunar er einnig að breytast. Nám í hinum löggiltu iðngreinum
gerir nú miklu síður kröfur til handlagni og líkamlegrar færni eða leikni í meðferð
handverkfæra og efnismótunar. Sjálfvirkni og verksmiðjuframleiðsla hefur leyst
105