Tímarit lögfræðinga - 01.04.2003, Blaðsíða 26

1. INNGANGUR
Fyrirbærið fullveldi er samfélögum misjafnlega hugstætt. I sögu sumra ríkja
hefur það aldrei talist mikilvægt og verður þá ekki slagorð í pólitískum deilum
heldur eingöngu fræðilegt hugtak, notað til að greina stöðu og breytingar eftir
því sem við á samkvæmt stjórnskipan viðkomandi ríkis. Hér á landi er hverju
mannsbarni kennt í skóla að ísland hafi orðið fullvalda ríki 1. desember 1918
og þá um leið frjálst. Er í því ljósi kannski ekki að furða þótt fræðahugtakið
fullveldi hafi orðið undan að láta gegn hinu pólitíska slagorði.
Á síðustu áratugum hefur hugtakið fullveldi hins vegar orðið brennidepill
grundvallarbreytinga í réttarkerfi ríkjanna í Evrópu. Áður óþekkt tegund
yfirþjóðlegs valds hefur orðið til og stjómarskrám margra rfkja í Evrópu verið
breytt gagngert til að heimila framsal valdheimilda til yfirþjóðlegra stofnana
með skilyrðum sem ætlað er að tryggja lögmæti og lýðræðislega framkvæmd.
Greining á því hvernig til hefur tekist, hver niðurstaðan er um ríkisvald, lýðræði
og lögmæti byggist síðan oftar en ekki á fullveldishugtakinu og því sem það
hugtak nær yfir í rétti hvers ríkis.
Island varð aðili að samrunaferlinu í Evrópu þegar Alþingi samþykkti lög
nr. 2/1993 um staðfestingu Samnings um Evrópska efnahagssvæðið og Island
varð hluti af innri markaði Evrópuríkja, en samningurinn tók gildi þann 1.
janúar 1994. Fullveldi sem pólitískt slagorð var mjög áberandi þá og hefur verið
síðar, eins og raunar ýmis önnur tákn sjálfstæðisbaráttunnar.
Megintilgangur þessarar greinar er að varpa ljósi á lögfræðilegt mikilvægi
fullveldis í stjórnskipun Islands og í hinu nýja samstillta evrópska réttarkerfi
sem hér er að verða til fyrir áhrif EES-samningsins. I fyrsta lagi geri ég lög-
fræðilega grein fyrir fullveldi Islands, efnislegu inntaki þess og formbindingu í
stjómarskránni, nr. 33/1944. I öðru lagi geri ég grein fyrir EES-samningnum,
þeim forsendum sem lágu gerð hans til grundvallar og því hvemig yfirþjóðleg
einkenni hans koma fram, þ.e. (a) setja innlendu löggjafarvaldi og fram-
kvæmdarvaldi skorður og (b) skapa einstaklingum réttindi og skyldur fyrir
íslenskum dómstólum og ryðja jafnvel burt íslenskum réttarheimildum, m.ö.o.
skapa sérstakt réttarkerfi. Þessi tvígreining yfirþjóðlegra einkenna byggist á
alþekktri skilgreiningu Josephs Weiler2 á þróun yfirþjóðlegs valds Evrópu-
bandalaganna.3 Niðurstaðan sýnir að mínu mati að það framsal fullveldis sem
orðið er með EES-samningum kallar á breytingu stjórnarskránni.
2 Joseph Weiler: „The Community System: The Dual Character of Supranationalism“. Yearbook
of European Law. New York 1981, bls. 267 o.áfr. Sbr. „The transformation of Europe“. Yale Law
Joumal 100 (1991), bls. 2403 o.áfr.
3 I þessari grein mun ég nota heitin Efnahagsbandalag Evrópu (EB), Evrópubandalögin (EB auk
Kjamorkubandalags Evrópu og Kola- og stálbandalags Evrópu) og Evrópusambandið (ESB) eftir
því sem efnið krefst slíkrar aðgreiningar. Almennt nota ég þó Evrópusambandið til aðgreiningar
frá stofnunum EES.
20