Tímarit lögfræðinga - 01.04.2003, Page 33

I kennslubók í lögfræði, saminni næstum þrjátíu árum eftir að Stjómlaga-
fræði Lárusar H. Bjamasonar kom út, er að finna raunsætt mat á þjóðréttarstöðu
Islands en þess er um leið gætt að afneita ekki hinum íslenska réttargrundvelli
byggðum á Gamla sáttmála:
ísland var áður [fyrir 1918] aðeins hjálenda (biland) í verki og framkvæmd og eftir
því fór lýsing á stjómskipunarrétti þess.:'
3. FULLVELDI SEM LÖGMÆLT RÍKISVALD í SÖGU ÍSLANDS
Fullveldishugtakið ryður sér til rúms í evrópskri lagahugsun í lok sextándu
aldar og við upphaf þeirrar sautjándu. Miðstýrt ríkisvald er að festast í sessi í
álfunni, ekki síst til að binda enda á ófrið og styrjaldir, og kenningin um full-
veldi verður grundvöllur konungsvalds og meðferðar þess. Um miðja sextándu
öld hafði orðið aðferðafræðileg bylting í evrópskri lögfræði. Vikið var frá því
að byggja gagnrýnislaust á texta rómversku lögbókanna en leitað að upp-
runalegri merkingu textans, hún greind og krufið gagnrýnið hvort þar væri sam-
kvæmni og rökfesta, hvort í textanum fælist heildstætt kerfi. Frakkinn Jean
Bodin var einn hinna nýju lögfræðinga og rit hans Sex bækur um ríkið,21 sem út
kom í París 1576, markar þau tímamót í hugmyndasögu lögfræði og stjómspeki
að þar er að finna fyrstu heildstæðu kenninguna um fullveldi. Markmið Jean
Bodins varð að leita úrbóta á (en ekki bylta) Rómarréttinum með rannsókn á
heimildum um sögu samfélaga. Rannsóknartilgáta og frumforsenda Bodins í
ritinu um fullveldið er að í öllum samfélögum sé eitthvert opinbert vald. Hann
ber saman stjómskipan þekktra samfélaga, lífs og liðinna, og leitar að því hvar
æðsta vald sé í hverju þeirra. Af þessu dregur hann ályktanir um almenn megin-
einkenni æðsta valds sem eigi við hvert sem stjómarformið sé, hvenær og hvar
sem er.22
Frumforsenda kenningar Bodins er að í samfélagi bindi vald enda á ringul-
reið og ófrið. Ekki vald sem sé einfaldlega ofbeldi, því að slíkt stríðir gegn
hugmyndum Bodins um hið góða líf, heldur skilgreint, lagalega viðurkennt og
lögmætt vald sem er ætlað hlutverk af Guði siðgæddu samfélagi til heilla.
Fullveldiskenning Bodins fól í sér skilgreiningu á nauðsyn þess fyrir frið og
stjómfestu að æðsta vald í ríki væri óskiptanlegt og œvarandi, á frönsku er talað
um „la puissance absolue et perpétuelle d'une république“. Að vera algjört
20 Einar Arnórsson: Ágrip af íslenskri stjómlagafræði. Utgefandi Bjami Benediktsson. Rvík.
1935, bls. 6.
21 Ritið kom út alls sautján sinnum meðan Bodin lifði. Nútímaútgáfur em byggðar á þeirri sem út
kom 1583 og em þrjár helstar: Sechs Biicher iiber den Staat, útg. Bemd Wimmers, Múnchen 1981;
/ sei libri dello Stato di Jean Bodin, útg. Margherita Isnardi Parente, Torino 1988 og On
Sovereignty. Four Chapters from the Six Books of tlie Commonwealth, útg. Julian H. Franklin,
Cambridge 1992. Þegar vísað verður beint í texta Bodins hér á eftir er notuð síðastnefnda útgáfan
og þá með tilvísuninni On Sovereignty.
22 Bodin viðurkenndi þrenns konar stjómarform; konungsstjórn, fámennisstjóm og lýðræði og
vitnaði til Aristótelesar því til staðfestingar.
27