Tímarit lögfræðinga - 01.04.2003, Blaðsíða 77

víða langur vegur milli bókstafs laganna og veruleikans, svo ekki sé meira sagt,
og á stundum hafi stjómarskrámar í reynd verið numdar úr gildi tímabundið,
þ.e. lýðræðinu - og þar með lögvörðum mannréttindum - einfaldlega verið
vikið til hliðar um sinn, einkum þegar herforingjastjómir hafa setið við völd en
einnig stundum endranær.
Ymis ákvæði bandarísku stjómarskrárinnar rekja, eins og kunnugt er, upp-
runa sinn til fomra og rótgróinna meginreglna í „common law“-rétti sem þannig
hafði varanleg áhrif á tiltekin réttarsvið flestra Suður-Ameríkuríkjanna. Til-
raunir til að lögleiða ýmsa fornhelga þætti „common law“ í Suður-Ameríku,
svo sem kviðdóma (a.m.k. í sakamálum), hafa hins vegar iðulega ekki gefist
sem skyldi og oft ekki náð rótfestu til frambúðar.
5. EINKAMÁLARÉTTUR OG EINKARÉTTARLÖGBÆKUR
5.1 Almennt
Þegar líða tók að miðbiki 19. aldar vaknaði víða í ríkjum Suður-Ameríku -
og reyndar í gjörvallri Rómönsku Ameríku12 - áhugi meðal stjórnvalda á því að
samdar yrðu og lögteknar vandaðar og ítarlegar lögbækur um öll hin helstu svið
einkamálaréttarins með sambærilegum hætti og þá var orðið víða um Evrópu.
Góðar einkaréttarlögbækur voru þá gjarna taldar með helstu menningarein-
kennum og um leið menningarverðmætum þeirra þjóða sem við þær bjuggu.
Ýmsir menntamenn úr ríkjum Suður-Ameríku höfðu þá hlotið framhalds-
menntun við evrópska háskóla og m.a. kynnst þeim lögbókum sem komnar
voru til sögunnar í hlutaðeigandi ríkjum í „gamla heiminum“. Eins og við mátti
búast var það þófranska borgaralögbókin heimskunna, Code civil, sem einkum
dró að sér athygli manna og mörgum þótti henta einna best sem höfuðfyrirmynd
að nýjum lögbókum. Bar þar margt til en hér nægir að benda á að franska lög-
bókin var samin á einstaklega fögru og skýru máli og var auðlesin öllum
almenningi (ýmsir málsmetandi menn töldu hana jafnvel til bókmenntager-
sema), hún byggði um margt á traustum grunni Rómarréttarins sem kenndur
hafði verið og rannsakaður við háskóla í Vestur-Evrópu öldum saman, og auk
þess var hún með vissum hætti glæsilegt afsprengi allsherjarbyltingar - upp-
reisnar borgaranna gegn ráðandi stéttum og valdhöfum. Hið síðastnefnda höfð-
aði vitaskuld með sérstökum hætti til róttækra menntamanna og áhrifamanna í
hinum nýju ríkum Suður-Ameríku þar sem þjóðirnar höfðu orðið að brjótast
undan oki íhaldssamra stjómarherra og þar sem finna mátti ýmsar samsvaranir
við frönsku stjórnarbyltinguna þótt annað greindi reyndar að. Ekki spillti heldur
að lögbókin var á þessum tímum iðulega kennd við sjálfan Napoleon Bonaparte
12 Hér verður hugtakið Rómanska Ameríka (e. Latin America) fyrst og fremst notað um þau ríki
Ameiíku þar sem töluð er spænska eða portúgalska, en í reynd tekur það einnig yfir þau rfki þar
sem franska er þjóðtunga. Ekki reyndist unnt, rúmsins vegna, að fjalla í þessari ritgerð um rétt
Mexíkó og Mið-Ameríkuríkja sem og nokkurra ríkja í Karabíska hafinu sem um sumt hefur nána
samstöðu með rétti og réttarsögu sumra Suður-Ameríkuríkja.
71