Tímarit lögfræðinga - 01.04.2003, Blaðsíða 84

Fyrst í stað báru undirbúningstilraunir til samningar lögbókar í nýtísku-
legum anda afar lítinn árangur. Þegar komið var fram yfir miðja 19. öld var þó
betra skipulagi komið á lögbókarstarfið en engu að síður tók hinn formlegi
undirbúningur um sex áratugi, með ýmsum atrennum, þar til borgaralögbókin
var loksins lögtekin árið 1916 (gekk formlega í gildi 1. janúar 1917). Ýmsir
lögspekingar komu að gerð lögbókarfrumvarpsins eða -frumvarpanna á áranna
rás en kunnastur þeirra og áhrifamestur framan af var þó Teixera de Freitas.
Hlaut hann almennt mikið lof fyrir verk sitt og meðal lærðra manna heyrðust
m.a. fullyrðingar um að hann væri „andlegur jöfur suður-amerísks einkamála-
réttar" (eins og haft var e.ftir kunnum lagaprófessor þar í landi), einhvers konar
arftaki Andrésar Bello sem fyrr var getið um. A síðasta stigi undirbúnings-
starfsins mæddi einnig mikið á Clovis Bevilaqua sem einnig var frægur lög-
vísindamaður á sínum tíma.
Lögbókin frá 1916 byggði mjög á fyrirmynd þýsku borgaralögbókarinnar,
BGB, sem gengið hafði í gildi við upphaf 20. aldar en áhrif frá ítölskum rétti
voru einnig augljós, auk annarra aðfanga og áhrifa.
Þessi lögbók frá 1916 varð þó að þola tímans tönn eins og önnur mannanna
verk og þegar komið var fram á síðari áratugi 20. aldar mátti hún þola marg-
víslega gagnrýni lögfræðinga, stjórnmálamanna og annarra sem töldu hana vera
orðna úrelta í mörgum greinum. Lögbókin bar fremur íhaldssamt svipmót
einkum þó í fjölskyldumálum þar sem strangra viðhorfa kaþólsku kirkjunnar
gætti mjög. Ýmsar minni háttar breytingar voru gerðar á ákvæðum lögbókar-
innar smám saman en um miðjan áttunda áratug 20. aldar - á valdatímum her-
foringjastjórnar - birtist síðan frumvarp til nýrrar borgaralögbókar sem bar
svipmót þeirra miklu þjóðfélagsbreytinga í frjálsræðisátt sem vissulega hafa
orðið þar í landi á síðari tímum. Framgangur þess frumvarps varð þó ekki án
áfalla og tafa í meðförum þjóðþings landsins eftir fall herforingjastjómarinnar,
og það var ekki fyrr en árið 2001 að þingið samþykkti endanlega fmmvarpið að
hinni nýju lögbók. Þáverandi forseti Brasilíu, Fernando Henrique Cardoso,
staðfesti síðan lögbókina með undirritun sinni 10. janúar 2002 og mun hún
ganga formlega í gildi í janúarmánuði 2003.
Hin nýja borgaralögbók, sem telur 2.046 greinar, byggir í grundvallar-
atriðum á efnisskipan og almennum grunni hinnar eldri lögbókar enda þótt
efnisákvæðin sjálf hafi mörg hver tekið breytingum og nýmæla gæti víða.
Einkum eru það tvö réttarsvið lögbókarinnar þar sem breytinga gætir hvað
mest: viðskiptarétturinn og hjúskapar- eða fjölskyldurétturinn. Meðal nýjunga
á fjármunaréttarsviðinu má nefna ákvæði um að við mat dómstóla á gildi
einkaréttarlegra samninga beri m.a. að taka tillit til þarfa samfélagsins af samn-
ingsefndum og til félagslegra áhrifa samningsins að öðru leyti (þetta ákvæði var
mjög umdeilt, a.m.k. meðal brasilískra lögfræðinga). Af breytingum af sviði
hjúskaparréttarins má m.a. nefna að með hinni nýju lögbók eru afnumin eldri
ákvæði um að eiginmaður geti krafist lögskilnaðar við konu sína ef hann kemst
að raun um að hún var ekki hrein mey við giftingu þeimt og ákvæði um að það
78