Tímarit lögfræðinga - 01.04.2003, Blaðsíða 44

allt til íslensks ríkis með því að íslendingar ákváðu að taka við því og Danir gáfu það
eftir8. Ákvörðun íslendinga var tekin í þjóðaratkvæðagreiðslu 19. október 1918.
4.2 Fullveldið og stjórnarskrárgjafinn
Sambandslögin 1918 voru borin undir þjóðaratkvæði samkvæmt ákvæðum
21. gr. stjómskipunarlaga nr. 12 frá 19. júní 1915, sbr. auglýsingu dagsetta 10.
september 1918.59 Akvæðið um þjóðaratkvæði kom inn í frumvarp til stjóm-
skipunarlaga sem lagt var fram á Alþingi 1913 og gekk í gildi árið 1915 sem 2.
mgr. 61. gr. stjskr.:
Nú samþykkir Alþingi breyting á sambandinu milli Islands og Danmerkur, og skal
þá leggja það mál undir atkvæði allra kosningabærra manna í landinu til samþykktar
eða synjunar, og skal atkvæðagreiðslan vera leynileg.1’"
Akvörðun um stofnun fullvalda ríkis og um inntak fullveldis, efnisþætti
ríkisvalds og sjálfdæmi Islands varð ekki tekin nema með almennri ákvörðun.
Fyrir því eru að minnsta kosti hreinar hagnýtar ástæður sem þó sýna um leið
lýðræði í verki: Fólk hefur ekki viljað endurtaka reynsluna af Uppkastinu sem
var í raun fellt 1908 vegna þess að þar þótti ekki nógu langt gengið. Við þær
bætast áreiðanlega almennar lýðræðishugmyndir þessa tíma. Tilurð fullveldis á
Island varð þessvegna með ákvörðun stjórnarskrárgjafans. '1 Verður að álíta að
inntak fullveldisins, skerðing eða aukning, sé einnig háð vilja þessa sama
stjómarskrárgjafa. Akvörðunarvaldið sé kosningabærra manna á Islandi.
4.3 Lögmælt ríkisvald samkvæmt stjórnarskránni, nr. 33/1944
Stjórnarskrárríkið ísland sver sig í ætt við önnur stjórnarskrárríki að því er
varðar megineinkenni stjómarformsins, lýðræðisskipulag, þrískiptingu ríkis-
valds og mannréttindi. Stjómarformið temprar að þessu leyti vald ríkisins og
setur því almennar skorður réttarríkisins: Að valdheimildir skuli byggðar á
stjómarskrá og meðferð valds vera í samræmi við lög.
Sambandslögin kváðu á um það í 1. gr. sinni að Island væri frjálst og full-
valda ríki í konungssambandi við Danmörku. Meðan konungssambandið við
Danmörku stóð höfðu einnig sambandslögin stöðu grundvallarlaga enda mæltu
þau fyrir um grundvallarþætti stjórnskipunar á borð við konungserfðir. Því
hafði ákvæði 1. gr. sambandslaganna, „ísland er frjálst og fullvalda ríki í kon-
ungssambandi við Danmörku“, stöðu grundvallarlaga Islands í þennan tíma.
Samþykkt sambandslaganna 1918 kallaði á breytingu á stjómarskrá og í nýrri
stjórnarskrá konungsríkisins Islands, nr. 9/1920, sagði í 9. gr.:
58 Um ástæður þess að Danir gerðu þetta, hvort þeir hefðu getað látið það vera o.s.frv., mætti hafa
langt mál en það fellur utan viðfangs þessarar greinar.
59 Stjómartíðindi 1918, B-deild, bls. 323-326.
60 Stjórnartíðindi 1915, A-deild, bls. 21.
61 Með stjómarskrárgjafa á ég við kosningabæra menn í landinu, þá er þátt geta tekið í þjóðar-
atkvæðagreiðslu eða Alþingiskosningum.
38