Tímarit lögfræðinga - 01.04.2003, Blaðsíða 55

rúmaðist innan hefðbundinna lögskýringaraðferða, ’2 sá fjórði að dómurinn væri
til marks um pólitísk áhrif á niðurstöður Hæstaréttar. ’ Myndu margir merkja að
þarna væri orðið nokkurt uppnám í fræðunum. Sammæli virðist hins vegar um
að Hæstiréttur hafi beitt sáttmálanum sem hreinræktaðri réttarheimild í síðari
dómi sem þó féll áður en sáttmálinn var lögfestur á íslandi. 4
Hér hefur orðið tvíeðliskenning verið notað um þá kennisetningu sem viður-
kennd hefur verið í íslenskum rétti um tengsl þjóðaréttar og landsréttar. Með
hugtakinu tvíeðliskenning eða dualismi er hins vegar einnig vísað til eins konar
stefnuyfirlýsingar sem er alþekkt í þjóðarétti sem andstæða monisma eða ein-
eðliskenningar en þessi hugtök standa fyrir djúpstæðan ágreining í lögfræðinni
um hvort landsréttur eða þjóðaréttur séu eitt lagakerfi eða tvö. A síðari árum er
æ oftar bent á að raunverulegur munur á framkvæmd þeirra ríkja sem kenna sig
við tvíeðli og hinna sem fylgja eineðliskenningu sé sífeilt minni. Því beri að
hætta að „hugsa í þeim“.' Sigurður Líndal sér ekki höfuðmun á kenningunum
og bendir á að áhangendur hvorrar þeirrar um sig verji innlendan rétt, hvor með
sinni aðferð. Annars vegar með skilyrðum fyrir beinum réttaráhrifum en hins
vegar með eigin löghelgan.96 Stefán Már Stefánsson lýsir þessum mismunandi
aðferðum nákvæmlega leiðir í ljós að útkoman er nokkum veginn hin sama.”
Þegar Mannréttindasáttmáli Evrópu var lögfestur hér á landi árið 1994 var
nauðsyn lögfestingar byggð á tvíeðliskenningunni. í 2. gr. laganna, nr. 62 frá
1994, er ennfremur tekið fram að úrlausnir mannréttindadómstólsins séu ekki
bindandi fyrir íslenska dómstóla.
Alkunna er að efni mannréttindasáttmálans hefur tekið stökkbreytingum
vegna úrlausna dómstólsins. Því er út í hött að búast við að íslenskir dómstólar
horfi framhjá fyrri fordæmum mannréttindadómstólsins og ef svo færi, eða nýtt
atriði yrði skýrt sjálfstæðri skýringu, gætu aðilar máls ávallt borið dómsniður-
stöðu Hæstaréttar íslands undir Mannréttindadómstól Evrópu. Llmmæli í grein-
argerð um 2. gr. laganna á borð við þau að „það sé á valdi íslenskra dómstóla
og stjómvalda að skýra ákvæði mannréttindasáttmálans sjálfstætt“ eru því
marklaus. Þetta skrásetta vald íslenskra dómstóla er innihaldslaust og má taka
undir með Dóru Guðmundsdóttur sem segir 2. gr. laganna fá „illa staðist, en
geta í mesta lagi haft táknrænt gildi“.“s Davíð Þór Björgvinsson orðar þetta svo
92 Davíð Þór Björgvinsson: „Tengsl EES-réttar og landsréttar“. Úlfljótur. 2. tbl. 1995, bls. 153.
93 Jón Steinar Gunnlaugsson: „Kenningar og raunveruleiki“. Tímarit lögfræðinga. 4. hefti 1990,
bls. 242-244.
94 H 1992 174. Þar var dæmt á grundvelli e-liðar 3. mgr. 6. gr. MSE.
95 Ngyen Quoc Dinh: Droit Intemational Public. Paris 1994, bls. 94-95.
96 Sigurður Líndal: Þjóðréttarreglur. Rvík. 1996, bls. 5.
97 Stefán Már Stefánsson: Um þörf á lögfestingu þjóðréttarsamninga, fylgiskjal með skýrslu
Umboðsmanns Alþingis fyrir árið 1988. Rvík. 1989.
98 Dóra Guðmundsdóttir: „Um lögtöku Mannréttindasáttmála Evrópu og beitingu í íslenskum
rétti“. Tímarit lögfræðinga. 3. hefti 1994, bls. 188.
49