Tímarit lögfræðinga - 01.04.2003, Page 32

kynnu skil á þjóðlegum rétti er væri rannsóknar þurfi, bæði þjóðleg lög um líf
manna í landinu og rétti þeim sem sjálfstjómarkröfurnar voru byggðar á, enda
höfnuðu þeim danskir fræðinrenn í lögfræði og þar með danska háskólalög-
fræðin. í íslenska lagaskólanum var enda sleginn nýr tónn með útkomu ís-
lenskrar stjómlagafræði eftir Láms H. Bjamason þar sem sagði á upphafssíðum:
... verður íslensk stjómlagafræði ekki kennd eftir dönskum bókum."'
Um kennslugreinina þjóðarétt gegndi öðru máli. Frá stofnun Lagaskólans og
fyrstu ár lagadeildar Háskóla Islands var lesin og kennd bók Hennings Matzens
um þjóðarétt'7 og verður því að líta svo á að rit Matzens gefi vísbendingu um
ráðandi hugmyndir um fullveldi að þjóðarétti hvort heldur var á íslandi eða í
Danmörku. I riti Matzens er gerð grein fyrir þróun þjóðaréttarins fram að alda-
mótunum 1900, frá Grotiusi, náttúmrétti Pufendorfs og til hins „setta“ (positive)
þjóðaréttar sem er viðfangsefni bókarinnar, en helstu réttarheimildir hans eru
réttarvenja og samningar. Aðilar að þjóðarétti geta einungis verið ríki en
Matzen skilgreinir þau sem skipulagt samfélag manna á eigin landsvæði. Þessir
aðilar að þjóðarétti verða að vera fullvalda, þ.e. njóta almenns verslunarfrelsis
og sjálfsákvörðunarréttar út á við gagnvart erlendum veldum (fremmede magter).
Til að skýra hið síðastnefnda tekur hann dæmi af nýlendum sem ekki séu full-
valda, m.a. af Islandi:
I folkeretlig Henseende omfatter en Stat Alt, hvad der fra et statsretligt Synspunkt
hprer ind under den uden Hensyn til, at der maatte være indrpmmet enkelte
Bestanddele, saasom Bilande og Kolonier, et mere eller mindre udstrakt Selvstyre i
indre Anliggender. Saaledes ere Island og de vestindiske Kolonier ogsaa i folkeretlig
Henseende Bestanddele af den danske Stat, der repræsenterer dem og staar til Ansvar
for deres Forhold overfor Udlandet; og det samme gjælder om de engelske Kolonier
trods deres udstrakte SelvstyrcA
Þetta er í samræmi við þróun fullveldishugtaksins í þjóðarétti. Friðarsamn-
ingamir í Westphalen 1648 þröngvuðu nýju skilgreiningaratriði upp á þjóða-
réttinn, þ.e. hver ríki hefðu fullkomið fullveldi og hver ófullkomið, en það átti
við um þau ríki sem töldust að meira eða minna leyti háð öðrum konung-
dæmum. í fullkomnu fullveldi fólst hins vegar óskilyrt sjálfstæði innan ríkisins
og utan þess. Þessi aðgreining leiddi af sér viðurkenningu skipts fullveldis, t.d.
í hinum nýju Bandaríkjum Norður-Ameríku.1'
16 Lárus H. Bjarnason: íslensk stjómlagafræði. Rvík. 1913, bls. iii.
17 Kom fyrst út árið 1900 sem Den Positive Folkeret. í árbók Háskólans er bókin sögð kennsluefni
í þjóðarétti frá 1911 til 1917 en skólaárið 1917-1918 tekur við rit Franz von Liszt Das Völkerrecht.
18 Henning Matzen: Den Positive Folkeret, bls. 31.
19 Skipt fullveldi var ráðandi deiluefni í þjóðarétti 19. aldar, þ.e. hvemig skiptingu skyldi háttað
væri hún á annað borð möguleg. Þýskaland og Sviss urðu sambandsríki á öldinni og í Bandaríkj-
unum stóðu deilur um stöðu einstakra ríkja í sambandinu. Tegundir rfkja fóru því að skipta meira
máli en áður.
26