Tímarit lögfræðinga - 01.04.2003, Page 36

Konungalögin skiptast í alls fjöritíu greinar auk formála og eftirmála. Fyrsti
hlutinn og sá mikilvægasti, sjö greinar, lýsa innihaldi og framkvæmd konungs-
valds. 119. gr. er konungsvaldinu lýst sem ódeilanlegri heild en þetta ákvæði er
mikilvægt og var helsta lagastoð stefnu dönsku stjómarinnar gagnvart Islandi á
19. öld (sjá síðar). Sjö greinum er varið til ákvörðunar þess hvenær konungur
verði myndugur, fjórum til að lýsa krýningu og smumingu konungs. I 20. til 25.
gr. er fjallað um konungsfjölskylduna, í 26. gr. er mælt fyrir um skyldu konungs
til að halda uppi einveldi en að lokum kveða fimmtán síðustu greinamar ná-
kvæmlega á um arfgengi krúnunnar.
3.2 Mannréttindi, þrískipting ríkisvalds og fullveldi lýðsins
Það varð engin bylting í Danaveldi á 18. öld en stjómkerfið færðist samt í
átt að hugmyndum frönsku byltingarinnar á síðasta áratug 18. aldar. Embættis-
menn kansellísins fundu leiðir til að túlka Konungalögin nokkuð til samræmis
við hugtök sem þá mátti heita að væru í tísku, s.s. frelsi, mannréttindi, almanna-
vilja og fullveldi. Þeir litu svo á að þeir væm að fylla upp í túlkunina á Hobbes
með því að bæta Rousseau við. Arið 1792 varð Danmörk fyrst ríkja í Evrópu til
að afnema þrælasölu, en bann við þrælahaldi er nú talið fyrsta skref mannrétt-
indaþróunar, og prentfrelsi komst á í Danmörku 27. september 1799.21'
Konungalögin voru hin gildandi grundvallarlög í Danmörku allt frá gildis-
töku þeirra árið 1665 uns einveldi var afnumið og gildi tók sérstök stjómarskrá
5. júní 1849. Áður er lýst hversu langur tími leið án þess að þau væru prentuð
eða gerð opinber, en helsta löggjafar- og lögbirtingarstarf einveldistímans var
útgáfa tveggja lagabálka, Dönsku laga 1683 og Norsku laga 1687, sem voru að
mestu samhljóða utan að nokkur sérákvæði voru um Noreg.
Konungalögin voru aldrei birt eða þinglesin á Islandi og lagaverkið svo-
nefnda, íslensk útgáfa dönsku/norsku laga og þar með stjómskipunarákvæða
þeirra, var aldrei samin eða útgefin. Á 19. öld héldu forystumenn Islendinga því
fram að lögin hefðu því ekki verið í gildi á Islandi. Þeir efuðust hins vegar ekki
um gildi þeirra í Danmörku. Hér verður því slegið föstu að með tilkomu ein-
veldis í Danmörku og lagabókstafsins sem því fylgdi, þ.á m. Konungalögunum,
hafi fullveldishugtakið komið inn í réttarkerfi íslands. Enda þótt stjómkerfi
einveldisins og lögskipan hafi ekki komist á á Islandi með sama hraða og jafn
eindregnum hætti og í Danmörku sjálfri, er ljóst að Islendingar litu á þeim tíma
svo á að stjórnarlögin giltu og höfðu ekki uppi mótmæli gegn þeim í tæp tvö
hundruð ár svo vitað sé. í hinum þremur fyrstu ritgerðum sjálfstæðisforingja
íslendinga, Baldvins Einarssonar, Tómasar Sæmundssonar og Jóns Sigurðs-
sonar, sem frægar hafa orðið, er gerð krafa um að Islendingar fái eigið þing
enda sé það líklegast til að efla framfarir í landinu. í engri þessara ritgerða er
krafist afnáms einveldis eða raktar kröfur um takmarkanir þess.
28 Ditlev Tamm: „Den danske „Constitution“ og den franske revolution". TfR 1989, bls. 449-460.
30