Tímarit lögfræðinga - 01.04.2003, Page 45

Konungur hefir hið œðsta vald í öllum málefnum ríkisins, með þeim takmörkunum,
sem settar eru í stjómarskrá þessari, og lætur hann ráðherra framkvæma það (leturbr.
höf.).
I fyrstu eiginlegu stjómarskrá Islands var þessa sömu málsgrein að finna
fyrir utan síðustu setninguna sem var bætt við þegar ákvæðinu var breytt árið
1903 vegna heimastjómar. Konungsvaldið var réttarsögulega hið sama og full-
veldið og ofangreint ákvæði stjórnarskrár konungsrfkisins Islands eðlileg, lög-
formleg ákvörðun einingar ríkisvaldsins og sjálfdæmis (kompetenz-kompetenz)
konungs sem handhafa fullveldis ríkisins.
í lýðveldisstjómarskránni, lög nr. 33/1944, er forseti íslands kominn í stað
konungs og er þar með falið æðsta vald í „lýðveldi með þingbundinni stjóm“,
sbr. 1. gr. Forseti íslands er þjóðkjörinn, sbr. 3. gr. stjskr., og telst sú skipan mála
birtingarmynd þess að fullveldið hvílir á ákvörðun þjóðarinnar. Stjórnarskráin
er sett með öðrum hætti en almenn lög, þ.e. almennum kjósendum á íslandi er
ætlað eiginlegt ákvörðunarvald með því að tillögur um breytingu á stjómar-
skránni verður að samþykkja öðru sinni á Alþingi óbreyttar að undangengnum
venjulegum þingkosningum, sbr. 79. gr. stjskr. Þegar í ljósi þessa mætti slá því
föstu að ákvörðun fullveldis væri þessa sama stjómarskrárgjafa og þar sem við
það bætist sú staðreynd að til fullveldis íslands var stofnað með þjóðaratkvæða-
greiðslu er jafnframt ljóst að fullveldi heyrir undir þennan stjómarskrárgjafa og
verður ekki breytt nema með tjáðum vilja hans.
Ákvæði stjórnarskrárinnar um löggjafarvaldið eru einnig birtingarmynd
þess að uppspretta fullveldisins sé hjá hinum almennu kjósendum. í 2. gr.
stjómarskrárinnar segir að Alþingi og forseti íslands fari saman með löggjafar-
vald og í 26. gr. hennar er gert ráð fyrir málskotsrétti forseta. Vald forsetans er
ekki bundið honum sjálfum heldur til þess að skjóta málum til almennra kjós-
enda. Embætti hans er því eins konar hemill stjómarskrárgjafans á löggjafar-
vald Alþingis, enda er forseti íslands þjóðkjörinn.
Lögmælt ríkisvald er ekki allt á sömu hendi heldur er það greint í þrjá megin-
valdþætti, sbr. 2. gr. stjskr. nr. 33/1944:
Alþingi og forseti íslands fara saman með löggjafarvaldið. Forseti og önnur stjóm-
völd samkvæmt stjómarskrá þessari og öðrum landslögum fara með framkvæmdar-
valdið. Dómendur fara með dómsvaldið.
Þrískipting ríkisvalds og mannréttindaákvæði eru sameiginleg einkenni
stjómarskrárbundinna lýðræðisríkja nútímans. Þingræði er annað slíkt einkenni
en það hefur þróast fyrir venju á íslandi. Gmndvöllur þingræðis er lagður í 1.
gr. stjómarskrárinnar, en það ákvæði er að þessu leyti efnislega samhljóða eldri
ákvæðum um þingbundna konungsstjórn, en þar segir: Island er lýðveldi með
þingbundinni stjóm. Þingræði og þrískipting ríkisvalds varða hvorttveggja
stjórnarfonnið, hvemig fara skuli með ríkisvaldið.
39