Tímarit lögfræðinga - 01.04.2003, Page 61

gagnvart alþjóðlegum stofnunum og aðferðafræði við lögskýringar. Réttarkerfi
Evrópusambandsins hefur á tæpum fimmtíu árum leitt aðferðafræðilega bylt-
ingu yfir lögfræðiiðkun hvarvetna í álfunni. Það er staðreynd sem einfaldlega
er ekki hægt að hundsa.
Sú réttarheimildafræði og greining lögskýringaraðferða sem Armann Snævarr
lagði grunn að þegar hann kom heim frá námi og hóf áratuga kennsluferil, og
íslenskir lögfræðingar hafa lært og lagt til grundvallar fræðaiðkun á öðrum
sviðum og dómstörfum yfirleitt, var miðuð við samfélag þar sem Alþingi var
sannarlega í raun sterkasta stofnun ríkisvaldsins. Sett lög voru enda í öndvegi
réttarheimilda hjá Ármanni og réttarkerfið sem hann lýsti og greindi var réttar-
kerfi settra laga. Og þótt Ármann sjálfur væri ekki endilega talsmaður þess,
leiddi einnig af þessum veruleika að íslensk lögfræði sór sig helst í ætt við
vildarréttarstefnu.
Þegar íslendingar fóru fyrst að skrifa um réttarkerfi Evrópubandalaganna
var eðlilegt að þeir beittu á það kerfi sinni aðferðafræði. Felldu stofnanir
Evrópubandalaganna inn í þau hlutverk sem dómsvald, framkvæmdarvald og
löggjafarvald gegndu á íslandi, færðu réttarreglur þær sem runnu frá þessum
stofnununr inn í íslenskt hugtakakerfi um réttarheimildir og lögskýringar og
drægju ályktanir á þeim grunni. Réttarkerfi Evrópubandalaganna var hins vegar
nýtt og annars konar áður óþekkt fyrirbæri í lögfræði. Þessvegna er enn ávallt
talað um það sem „sui generis“ því að það skilgreinir sjálft tegund sína.
Meðan íslenskt réttarkerfi stóð í raun utan samrunaferlisins í Evrópu gerði
þessi ofangreinda notkun hefðbundu íslensku aðferðanna ekkert til. En um leið
og íslenskt réttarkerfi mætti acquis communautaire samrunaferlisins í Evrópu
þann 1. janúar 1994, og stofnanir EES tóku að móta það með sínum aðferðum,
varð nauðsyn á að viðurkenna aðferðafræðilega byltingu í lögfræði á Islandi.
Fleiri og fleiri átta sig á þessu, endurskoðunin er án efa hafin, nú í upphafi
nýrrar aldar í fleiri lagaskólum en einurn á íslandi, en margt er óunnið. Þór
Vilhjálnrsson, sem var dómari við Hæstarétt íslands, tvo alþjóðlega dómstóla
og prófessor á löngum ferli, finnur núna til með laganemum á fyrsta ári:
Ástandið er ekki gott, eða a.m.k. ekki auðvelt, fyrir laganema á fyrsta námsári, sem
eiga að gera grein fyrir réttarheimildum og lögskýringum á prófi."'
Ég lýsti því í þessari grein hvemig fullveldishugtakið tengist einingu ríkis-
valdsins, almennri lögmætisreglu stjómskipunar og stjórnsýslu og reglunni um
rétthæð réttarheimilda. Framsal fullveldis riðlar rétthæð réttarheimilda því það
riðlar uppbyggingu rrkisvaldsins. Þá vakna óhjákvæmilega spumingar um lög-
mæti lagasetningar og stjórnarathafna, réttaróvissa verður viðvarandi einkenni
samfélagsins og við svo búið má ekki standa.
114 Þór Vilhjálmsson: „Riss um Evrópurétt". Afmælisrit til heiðurs Gunnari G. Schram sjötugum.
Rvík. 2002, bls. 554.
55