Tímarit lögfræðinga - 01.04.2003, Qupperneq 62

í áliti sínu frá 9. janúar 1998 fjallaði Umboðsmaður Alþingis um birtingu og
miðlun upplýsinga um „gerðir" samkvæmt EES-samningnum og réttarreglur á
grundvelli þeirra. I áliti sínu fjallaði umboðsmaður meðal annars ítarlega um
grundvallarreglur réttarríkisins. Þær ófrávíkjanlegu kröfur Mannréttindasátt-
mála Evrópu og stjómskipunar Islands sem réttarríkis að skorður við mann-
réttindum séu ákveðnar í lögum, það er að segja þess konar lögum sem uppfylla
kröfur um verðleika laga, eru nægilega skýr og almenningi aðgengileg.
Umboðsmaður mat í áliti sínu verðleika réttarreglna sem stafa frá stofnunum
EES og benti á æði margt sem betur mætti fara. Aðferðum við birtingu gerða
væri að ýmsu leyti ábótavant, og vafasamt hvort íþyngjandi ákvæðum gerða
yrði beitt gagnvart almenningi í vissum tilvikum. Nauðsynlegt væri að endur-
skoða birtingu og aðgengileika EES-gerða yfirleitt. I Skýrslu um lögleiðingu
EES-gerða fjallaði nefnd, skipuð af forsætisráðherra, um vandamál þau sem
umboðsmaður hafði bent á, tók undir með umboðsmanni og benti á leiðir til
úrbóta."5 Urbætur hafa hins vegar litlar orðið.
Krafan um verðleika laga er altæk á þann hátt að hún getur varðað ástand í
réttarríki. Sé ófullnægjandi birting laga kerfislægt fyrirbæri þá heggur það í
grundvöll þess og lögmæti. Alit umboðsmanns og skýrsla nefndarinnar lýsa, að
mínu mati, slíkum kerfislægum vanda.
I Noregi hafa ummæli Eivind Smith, prófessors í stjómskipunarrétti við
Oslóarháskóla, þess efnis að EES-samningurinn hafi verið stjómskipulegt
stórslys (konstitusjonel katastrofe) orðið fleyg. Kerfislæg vandamál, skortur á
málefnalegum undirbúningi, ígrundun íslenskra hagsmuna á mótunarstigi,
ófullnægjandi birting laga og aðgengileiki en engu að síður full beiting fyrir
íslenskum dómstólum gæti verið lýsing á stjómskipulegum slysstað. Fredrik
Sejersted varar við því að þjóðaratkvæðagreiðsla t.d. þar sem valið er milli já
eða nei við aðild að ESB leysir ekki þennan vanda."' Réttarkerfið er breytt
hvemig sem svarið verður og lögmætisvandamálið verður að leysa á marg-
þættari hátt.
A hvaða siðferðilegum og heimspekilegum grundvelli er tilkall til fullveldis
reist og hver eru takmörk þess? Davíð Þór Björgvinsson setur þessa spumingu
fram í grein þar sem hann segir einnig að í raun sé hægt að ræða lögfræðilega
um EES og heimildir til framsals ríkisvalds án þess nota hugtakið fullveldi."7
Ég hef í þessari grein einmitt reynt að sýna fram á mikilvægi fullveldis sem laga-
hugtaks í íslenskri stjómskipun. Fullveldi Islands var árið 1918 byggt á sjálfs-
115 Jón Steinar Gunnlaugsson, Stefán Már Stefánsson og Árni Kolbeinsson. Rvík. 1998.
116 Fredrik Sejersted: Schengen og Grundloven. Oslo 2001, bls. 110-111.
117 Davíð Þór Björgvinsson: „EES og framsal ríkisvalds“. Afmælisrit Þór Vilhjálmsson sjötugur.
Rvk. 2000, bls. 79 og 87.
56