Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1918, Side 22

22
sjer« aftur og »jafna sig«: »Já, um hvað vorum við annars
að tala?«
Að óvænið verði að slíkum skyndilegum f e 1 m t i eða
skelk kemur fyrir deginum oftar, en það sýnir best, að
óvænið er í ætt við hræðsluna. Og efist menn um þetta,
þarf ekki annað en að minna á það »stundar-uppnám«, það
ofboð og jafnvel þá skelfingu, er getur gripið mann t.
d. er jarðskjálfta, eldgos eða bruna ber skyndilega að hönd-
um. það er þá eins og öll orka manns leysist úr læðingi og
maður sje »til í alt«, en þó um fram alt i það, að — forða
sjálfum sjer.
Þetta skyndilega »uppnám« gelur og ef til vill skýrt það,
að óvænið hefir tilhneigingu til að magna allar aðrar geðs-
hræringar vorar. Óvænt gleði- og sorgarfregn hefir t. d.
miklu meiri áhrif á mann en það, sem maður hefir þegar
getað vænst eða er undir búinn. Það er þá eins og orka sú,
sem óvænið hefir leyst úr læðingi, fari öll í geðshræringuna
og magni hana, en þetta getur fengið starffærum vorum og
liffærum svo mikils, að þau bili. Enda er það ekki eins-
dæmi, að óvænt gleði- eða sorgarfregn hafi drepið menn.
Því fara menn svo varlega með nýjungar og búa menn
venjulegast undir þær, ef þeir halda, að þær geti valdið á-
köfum geðshræringum.
Meðan maður er í »uppnáminu«, veit maður auðvitað
ekki sitt »rjúkandi ráð«, veit hvorki »út nje inn«, »upp nje
niður«; en undir eins og maður fer að geta »stilt sig« og
»áttað sig«, fer athyglin að beinast að þvi, sem við hefir
borið, og j)á fer maður að geta liafist handa á viðeigandi
hált.
Óvænið er þá el’tir þessu eins konar millibilsástand, er rifur
mann út úr manns vana-skorðum og upp úr vana-mókinu,
leysir orku manns úr Jæðingi og kemur manni fyrir það í
stundar-uppnám. En undir eins og það fer að rjena og
maður l'er að jafna sig, fer maður að geta áltað sig, og þá
fer orkan til þess. En þá kemur lika gagnsemi óvænisins í
Ijós, því að undir eins og því fer að slota, bcinist orka sú,
er það hefir leyst úr læðingi, til þess að reyna að grafa fyrir
rætur þess, sem óvæninu olli. En ef sá atburður er eitthvað
óvanalegur eða stingur mjög í stúf við manns lyrri reynslu,
ja — þá vaknar furðan.
Furðan. Felmturinn eða það, að manni verður hverft við,
bilt við, ilt við eða hnykki við, útheimtir engin kynni af