Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1918, Side 80

80
Barnið vex upp innan vjebanda heimilisins og sinna nán-
ustu. En smám saman vex sjónarsvið jjess og j)að færir út
kvíar samneytis síns við aðra menn. t*að fær leikfjelaga,
fer í skóla og kynnist skólalífinu, fyrst i barnaskóla eða
unglingaskóla, svo í gagnfræða og mentaskóla og siðast ef
til vill í háskólann, áður en það sem fullveðja maður fer
að stunda stöðu sína í þjóðfjelaginu. Nú er það eftirtektar-
vert, að þetta verðandi mannsefni vex svo að segja upp úr
einu í annað, þangað til það er upp úr því vaxið og svo koll
af kolli, alt þangað til það þykisl vera orðið fullkomlega
»maður fyrir sinn hatt«.
Hugsum oss pilt, sem fer í skóla. Begar hann kemur fyrst
í skólann, finst honum sem efstu-bekkingar sjeu guðum likir
og að bann hljóti að lúta boðum þeirra og banni i öllum
greinum ekki síður en kennaranna. Honum finst jafnvel til
um þá, sém að eins bafa verið stutta stund í skóla á undan
honum, sökum kynna þeirra, sem þeir hafa af öllu skólalíf-
inu og fyrir þátttöku þeirra í því. En er hann sjálfur er
kominn í efsta bekk og jafnvel orðinn efstur í skóla, hversu
er þá ekki alt orðið breytt? Honum finst þá eins og bann
sje vaxinn upp úr öllu þessu, enda er hann það í raun og
veru. Svipað þessu fer honum nú í háskólanum og svo
koll af kolli, af einu stíginu á annað í lífinu. í fyrstu læt-
ur undirgefnin og auðmj'ktarandinn mest til sín taka; svo
smá venst maðurinn fjelögum sinum og umhverfinu svo, að
honum finst hann vera jafnoki þess, og loks finst honum
sem hann sje vaxinn upp úr öllu saman, og þá fer hugur
hans að stefna hærra eða 1 einhverja aðra átt.
Þó er eitt, sem fæstir geta »vaxið upp úr« með öllu, og
það eru heildaráhrif þau, sem þeir verða fyrir afhálfu þjóð-
fjelagsins, og þeim viðurlögum, sem almenningsálitið heldur
að hverjum einstaklingi i trú, lögum og siðum. Almanna-
rómurinn og almenningsálitið verður að einhvers konar helj-
ar-ferlíki í augum flestra manna, að einhvers konar »höfuð-
skepnu«, sem þvælist alstaðar fyrir manni líkt og »Beygur-
inn« í Pjetri Gaut. Og menn fá snemma beyg af þessari
»höfuðskepnu«, lofi hennar og lasti, með því að þeir halda,
að alt mannorð sitt og hamingja í lífinu sje undir henni
komin. En þessi beygur fær menn til að semja sig að trú,
lögum og landssið og fara sem hyggilegast og gætilegast að
ráði sínu í allri breytni sinni, svo að þeir styggi ekki al-
menningsálitið í neinu verulegu eða spani það upp á móli