Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1918, Page 86

86
og sterkust allra ásta er sú ást, sem er reiðubúin að leggja
sjálfa sig i sölurnar.
En venjulegast gerir ástin ástfóstur sitt að markmiði sínu
og keppikelli, og brjrst hún þá út í ýmiss konar geðsbrær-
ingum eftir því, hvernig ástfóstri hennar líður og hvernig
ástatt er um sambandið milli bennar og þess. Stundum er
ástin full eftirvæntingar og vonar, stundum full angistar og
kvíða, stundum finnur hún til sorgar og stundum til gleði,
slundum lil hræðslu og stundum til reiði og gremju, alt eftir
því, hvernig á stendur. Mætli ef til vill orða þetta nánar á
þá leið, að maðurinn fyndi til hræðslu og kvíða, ef eitthvað
ógnaði ástfóstrinu eða sambandi hans við það; til reiði og
gremju gagnvart þeim, er virtust eiga sök á þessu; til vonar
og gleði, er hann hyggur, að ástfóslrinu líði belur eða betri
horfur eru á sambandinu milli hans og þess; en til angistar
og sorgar, er hann hyggur, að því liði illa, eða að hann sje
í þann veginn eða þegar búinn að missa það.
Vegir ástarinnar til þess að ná og viðhalda sambandinu
milli sín og ástfóstursins, eða til þess að efla það og styrkja,
eru næsla margvíslegir, sem sje jafn margir og bygni manna
eða ráðkænska getur kent þeim í þann og þann svipinn.
Verða því hin margvislegu »tiltæki« ástarinnar alls ekki
upptalin. En nefnum sem dæmi alla þá »slægð« sem karlar
og konur beita þegar á unga aldri i ástamálum, að eins
til þess að dyljast og fara á bak við sina nánustu og til
þess að finnast eða »ná saman« að siðustu. Og hugsum oss
allar þær krókaleiðir, sem hinn ágjarni maður eða valdafíkni
geta farið til þess að ávinna sjer fje og frama. En það er
auðvitað ást þeirra á auði, völdum eða mannvirðingum, sem
kemur þeim til þessa.
Það er skáldsagnahöfundunum einum ætlandi, enda oft
og tíðum aðalverkefni þeirra, að lýsa öllum þeim krókaleið-
uni, sem hinar margvislegu hugðir manna gela fundið upp
á að fara til þess að ná markmiðum sinum og keppikeflum.
Og lýsingin á þessu verður oft svo afar-hugðnæm einmilt
fyrir það, að vjer á meðan á leslrinum stendur fyllumst
sams lconar hugð eða eins og vjer nefnum það samúð
með söguhetjunum. Þess vegna verðum vjer oft svo afar-
»spentir« fyrir þvi að vita, hversu þeim og áhugamáli
þeirra reiði af í sögunni. Og alkunna er, hversu mörgum,
einkum þó alþýðu manna, likar sagan alveg ágætlega, ef alt
fer vel á endanum, ef t. d. söguhetjunum tekst að ná saman