Hugur - 01.01.1996, Side 91

Hversvegna?
89
þær mjög alvarlega. Það getur naumast hjá því farið að nokkur
sæmilega greindur og íhugull maður sem byrjar að velta fyrir sér
uppruna mannkynsins, dýralífsins, sólkerfisins, vetrarbrautanna og
alheimsins, eða velta fyrir sér ranglætinu í heiminum, fallvaltleika
lífsins og að því er virðist algerum endalokum í dauðanum, spyrj i fyrr
eða síðar „Hversvegna þessi heimur en ekki annar - hversvegna
nokkur heimur?" Vísindamaðurinn Julian Huxley er að skaplyndi og
heimspeki eins fjarri Heidegger og nokkur gæti verið. Samt talar hann
líka um „grundvallar- og allsherjar-leyndardóminn, leyndardóm
tilverunnar yfirleitt... hversvegna er heimurinn til?“ Fyrir Huxley eru
það raunvísindin sem „láta okkur standa frammi fyrir“ þessum
leyndardómi, en þau geta ekki tekið hann burt. Það eina sem við
getum sagt er að „við vitum ekki“. Við verðum að sætta okkur við
tilvist heimsins „og okkar eigin tilvist sem hinsta leyndar-
dóminn“.24 Ludwig Buchner var efnishyggjumaður og guðleysingi.
Samt talaði hann hvað eftir annað um „óskýranleg hinstu rök
hlutanna". Og ekki eru allrahinstu hversvegna-spumingar takmarkaðar
við guðleysingja eða þá sem aðhyllast ekkert frumspekikerfi.
Schopenhauer var yfirmáta öruggur um að frumspeki sín væri sú rétta
en engu að síður segir hann í lokakafla aðalverks síns að „heimspeki
sín ætli sér ekki þá dul að skýra hinstu rök tilverunnar ... Eftir allar
skýringar mínar“, bætir hann við, „getur maður enn spurt, til dæmis,
hvaðan er kominn þessi vilji sem heimurinn birtist í ... Fullkominn
skilningur á tilvist, eðli og uppruna heimsins, sem nær til hinstu raka
hans og fullnægir öllum kröfum, er útilokaður. Þetta á við um
takmörk heimspeki minnar og raunar allrar heimspeki14.25 Voltaire
sem var ákveðinn og einlægur trúmaður og var óþreytandi að úthrópa
guðleysingja sem blindingja og bjána spurði engu að síður í lok
greinarinnar „Hversvegna?“ í bók sinni Heimspekileg orðabók:
„Hversvegna er nokkuð til?“ án þess svo mikið sem gefa í skyn að
24 Essays of a Humanist (Huganir húmanista), London, 1964, bls. 107-
108.
25 The World as Will and Idea (Heimurinn sem vilji og hugmynd), 3
bindi, þýtt (á ensku) af R.B. Haldane og J. Kemp, London, 1883, kafli
50.