Hugur - 01.01.1996, Qupperneq 14

12
Kristján Kristjánsson
4. Fituhlunkurinn. Enn bíður maður á jámbrautarstöð. í þetta sinn er
aðeins einn teinn sjáanlegur og í fjarska má greina fimm verkamenn
sitja klofvega á honum. Stjómlaus vagn kemur rennandi eins og áður
og stefnir á fimmmenningana en nú er ekkert handfang til að grípa í.
Hins vegar veit söguhetjan, sem er verkfræðimenntuð, að skylli
vagninn á nógu þungum hlut myndi hann örugglega stöðvast áður en
hann næði til verkamannanna. Söguhetjan hugleiðir að stökkva sjálf
fyrir vagninn en áttar sig um leið á að hún er ekki nógu þung til að
hægja á ferð hans. Það er þó lán í óláni að við hliðina á henni á
pallinum stendur akfeitur farþegi sem einnig er að bíða eftir lest;
hann er í mestu makindum að lesa dagblað og háma í sig ostborgara.
Söguhetjan gerir sér hægt um hönd, hrindir fituhlunknum út á teininn
- og beint í fasið á vagninum sem stöðvast samstundis. Fimm-
menningamir bjargast.
Þessar mislystugu dæmisögur virðast eiga eitt sameiginlegt. Sögu-
hetjan, hvort sem það er læknir eða farþegi á járnbrautarstöð, á
tveggja kosta völ: að þjóna hagsmunum fimm manna eða eins. Hún
tekur síðan ákvörðun um það í öllum tilvikum að, af tvennu illu, sé
skárra að bera hagsmuni hins eina fyrir borð. Spumingin sem máli
skiptir er vitaskuld sú hvort ákvörðunin sé siðferðilega réttmæt í
hveiju þessara ólíku tilvika. Mér hefur virst það nokkuð ágreining-
slaust, hvort heldur er meðal heimspekinga eða almennings, að
söguhetjan hafi gert rétt í fyrstu sögunni en hlaupið illilega á sig í
annarri, fóminni á Þórði, enda séu aðstæðurnar þar af allt öðrum toga.
Þegar þessar klípusögur hefur borið á góma í samræðum eða kennslu
hafa síðan flestir samsinnt valinu í þriðju sögunni, að grípa í hand-
fangið, en hins vegar átt um mikinn vanda að mæla þegar að því
kemur að útskýra hver sé hinn röklegi munur á henni og sögu númer
2: drápinu á Þórði. Við fjórðu söguna slær einatt felmtri á áheyrendur;
þeir sem játtu í 3 fá eftirþanka (ægir enda að ýtt sé í bakið á fitu-
hlunknum en telja sig nauðbeygða, samkvæmninnar vegna, að kyngja
því); þeir fáu sem sögðu nei í 3 þykjast hins vegar góðu bættir.
Leyfið mér nú að varpa fram þeirri fullyrðingu að lágmarkskrafa
sem gerð verði til nokkurrar gjaldgengrar siðferðiskenningar sé sú að
boð hennar samræmist þeirri almennu niðurstöðu að læknirinn breytti
rétt í 1 en rangt í 2; og að hún gefi okkur jafnframt einhveija vís-
bendingu um hvemig breyta eigi í 3 og 4 á samkvæman hátt. Ég gæti
rökstutt þessa fullyrðingu með ýmsu móti en tel það ekki málþarfa