Hugur - 01.01.1996, Blaðsíða 41

Orðrœðan um frelsið
39
okkur ekki í að gera það sem okkur langar til, þá er ein leiðin til að
öðlast slíkt frelsi að losa sig við langanir sínar.“10 Þessari mótbáru
má mæta með því að bæta við því skilyrði að „umfang félagslegs eða
stjómmálalegs frelsi míns ráðist af því að ekkert standi í vegi fyrir
vali mínu, hvorki raunverulegu né hugsanlegu - þ.e. að ég geti breytt
eins og mér sýnist".* 11
Tilgangurinn með því að gera þessa endurbót er greinilega sá að
það samræmist ekki þessu viðhorfi til frelsisins að loka neinum þeirra
dyra sem maður getur farið í gegnum, en jafnframt er þess vandlega
gætt að gera ekki á nokkum hátt upp á milli þeirra leiða sem bíða á
bak við dymar. Þetta má kalla hlutleysi um markmið og gildi og í
þeirri afstöðu felst að rfkið eigi ekki að móta samfélagið í ljósi
tiltekinna hugmynda um gott líf. Það á einungis að tryggja frelsi
einstaklinga til að móta þær hugmyndir sjálfir. Ástæðan er augljós.
Samkvæmt þessu viðhorfi myndu allar takmarkanir á markmiðum
minnka frelsi einstaklingsins og bjóða heim misskilningi sem hefði
forræðishyggju og jafnvel alræði í för með sér. Einstaklingurinn
verður að hafa frelsi til að meta sjálfur í hveiju hagsmunir hans eru
fólgnir og vinna að framgangi þeirra. Enginn er færari um það en
hann að svara þeirri spumingu hvað skipti máli í lífinu og því verður
hann aö fá að móta gildismat sitt og lifa í samræmi við það, svo
lengi sem hann vinnur ekki öðrum mein. Vandinn við þetta viðhorf er
hins vegar sá að margvísleg öfl - ekki síst hin fijálsu markaðsöfi -
móta ríkjandi gildismat í því skyni að viðhalda sjálfum sér og standa
þar með í vegi fyrir því að fólk nýti sér þá kosti sem borgaraleg
réttindi tryggja þeim. Markaðshyggjan fjölgar búðardyrum en fjöl-
breytni vamingsins er villandi því þroskakostir em þar rýrir.12
n
Eftir að hafa dregið fram þrjú almenn einkenni á því viðhorfi
frjálshyggjunnar að frelsið sé réttur einstaklingsins, ásamt annmörk-
um þeirra, sný ég mér nú að öðm gerólíku viðhorfi til þessa efnis.
10 Isiah Berlin, Four Essays on Liberty, s. xxxviii.
11 Sama rit, s. xl.
12 Til marks um þetta má til dæmis hafa afleiðingar þess að útvarps-
rekstur var gefinn fijáls hér á landi.