Hugur - 01.01.1996, Blaðsíða 57

Kosningar
55
niðurstaða er ekki í samræmi við óskir meirihlutans því 75%
kjósenda telja Helga slæman. Sá frambjóðandi sem flestir hefðu sætt
sig við er Ása, en hún komst ekki í úrslit.
*
Sá stjómmálafræðingur sem fyrstur fjallaði um hveijum vandkvæðum
er bundið að leiða almannavilja í ljós með kosningum var franskur
markgreifi sem kenndur er við greifadæmi sitt, Condorcet. Hann var
uppi á árunum 1743-1794 og er einn af merkustu fulltrúum frönsku
upplýsingarinnar. Um hans daga var mikið rætt um jafnrétti og lýð-
ræði en Condorcet sýndi fram á að þótt lýðræðislegar aðferðir við
ákvarðanatöku kunni að vera ágætar um margt þá tryggja þær ekki að
niðurstaðan endurspegli neitt sem kallast getur „vilji almennings“.
Síðan á 18. öld hafa ýmsir stærðfræðingar, stjórnspekingar og hag-
fræðingar fjallað um svipuð efni og Condorcet og velt því fyrir sér
hvernig leiða megi ákvörðun fyrir hóp af gildismati eða vilja
einstaklinganna. Einhver merkilegasta niðurstaðan í þessum fræðum
er yfirleitt kennd við Bandaríkjamanninn Kenneth J. Arrow. Hann
sannaði að séu þrír eða fleiri kostir í boði sem einstaklingar geti raðað
í forgangsröð á alla mögulega vegu þá sé engin leið að ákvarða
forgangsröð hópsins út frá forgangsröð einstaklinganna.3
*
Arrow setti niðurstöður sínar fram í lítilli bók sem kom út árið 1951
og heitir Social Choice and Individual Values. Á íslensku gæti hún
heitiö Sameiginlegar ákvarðanir og gildismat einstaklinganna.
Spuminguna, sem Arrow veltir fyrir sér, má orða einhvem veginn
svonæ
Ef við vitum um forgangsröð sérhvers einstaklings í hópi getum við
þá reiknað út forgangsröð hápsins, eða með öðrum orðum - er til fall
sem reiknar forgangsröð hóps út frá forgangsröð einstaklinganna í
honum?
3 Um þá Condorcet og Kenneth Arrow hefur lítið verið ritað á íslensku
svo ég viti til. Helst má nefna fjórða kaflann í bók Þorsteins Gylfa-
sonar Tilraun um heiminn. Sá kafli er unninn upp úr fyrirlestri sem
Þorsteinn flutti eitt sinn. Ég var þar meðal áheyrenda og það var af
orðum Þorsteins sem áhugi minn á kosningafræðum kviknaði fyrst.