Hugur - 01.01.1996, Blaðsíða 123

Ritdómar
121
en margur annar, því þögn, ráðleysi, yfirhylming og almennur
velsaldómur þeirra sem lögðu einhveija merkingu í kenningu Karls Marx á
þessari öld er slíkur hér á landi, að erfitt er að verjast þeirri sanníslensku
hugsun að stuðningsmenn Marx hafi legið svo vel við höggi að
freistingin að höggva þá í herðar niður hafi verið ómótstæðileg.
Þar fyrir utan, fer Hannes á nokkurt flug í þessum kafla. Þannig er harla
erfitt að vera annað en illvígur út í Engels, þegar maður les blaðagrein
hans frá 10. september 1848, sem Hannes hefur grafið upp til stuðnings
grafskriftinni:
Norðurlandahugsjónin er ekkert annað en hrifning af hinni rudda-
legu, óþrifnu, fomnorrænu sjóræningjaþjóð, sem gat ekki komið
orðum að þeim óskapnaði hugsana og tilfinninga, sem steig upp úr
sálardjúpum hennar, heldur gat aðeins sýnt hann með ruddalegum
verkum sínum, með mddalegri framkomu við konur, sífelldu ölæði og
með væmnisgráti og berserksgangi til skiptis ...“ (146)
En í hveiju er þessi lýsing fráburgðin því sem t.d. Hrafn Gunnlaugsson
hefur bmgðið upp af Norðurlandaþjóðum öllum á víkingatímum og hlotið
fyrir nokkra frægð bæði hérlendis og í Skandinavíu? Rétt eins og Gerpla
gat Halldóri Laxness frægð á sínum tíma. En það er önnur og óskyld saga
þeirri sem hér er rakin. Yfirferð hans yfir þá sem hugsanlega væri hægt að
spyrða saman við Marx eða einhveija af hans hugmyndum jaðrar við
nomaveiðar; nánast allir kennarar Félagsvísindadeildar Háskóla íslands
annað hvort koma beint við sögu, eða em fínlega gefnir í skyn. Þessi
kjánalega árás á marxismann, sem er dauður en „vofa hans gengur
bersýnilga enn ljósum logum - í háskólum á Vesturlöndum" (171) er svo
baraaleg að það er fremur forleggjara en höfundi til vansa að svona skeyti
séu með í bókinni. Þetta skaðar fyrst og fremst trúverðugleika höfundar
sem fræðimanns - sem verður þama fyrir því óláni að gleyma sér í
hlutverki dægurmálapennans og útgefandanum yfirsést.
Heilsteyptasti og líklega besti kafli bókarinnar, er sá síðasti sem
fjallar um Frelsið eftir John Stuart Mill. Kannski er ástæðan sú að
skoðanir Hannesar em hvað skyldastar skoðunum Mills af þeim höfundum
sem til umfjöllunar em í Hvar á maðurirtn heima? En eins og þeir vita sem
þekkja til verka Mills, og kannski sérstaklega til Frelsisins, þá vilja
margir þá Lilju kveðið hafa. Að þessu víkur Hannes og þá sérstaklega
þeim túlkendum verka Mills sem hafa reynt að sýna fram á að hann væri
hallur undir félagshyggju.
Hannesi, eins og kannski fleirum frjálslyndum mönnum, hættir
svolítið til að „kenna“ Harriet Taylor um áherslubreytingar hjá Mill á