Hugur - 01.01.1997, Síða 37

HUGUR
Descartes Jyrir byrjendur
35
sínu ógnað. Jafnvel í hinu tiltölulega frjálslynda Hollandi fann
Descartes fyrir gusti trúarofsókna.
En hann skorti ekki volduga vini og var því aldrei í alvarlegri
hættu. Elísabet prinsessa af Pfalz, frænka Karls I konungs í Englandi,
hreifst af verkum hans og skrifaði honum mörg bréf. Hún var fullfær
um að standa fyrir sínu í röksemdafærslu, og af bréfasambandi þeirra
varð til síðasta verk Descartes sem hann lauk við, Hrœringar sálar-
innar. Þegar það kom út var það þó ekki tileinkað Elísabetu heldur
annarri konunglegri frú sem hafði fengið áhuga á heimspeki, Kristínu
Svíadrottningu. Gegn betri vitund féllst hann á að þiggja stöðu sem
hirðheimspekingur Kristínar drottningar sem sendi aðmírál með
herskip til að flytja hann frá Hollandi til Stokkhólms.
Descartes hafði feikilega mikla trú á hæfileika sína og enn meiri trú
á aðferðina sem hann hafði fundið. Hann hugði að ef hann lifði
nokkur ár enn og ef hann fengi nægilegt fé til að gera tilraunir, þá gæti
hann leyst öll helstu vandamál lífeðlisfræði og þar með uppgötvað
lækningu við öllum sjúkdómum. Kannski vissi hann aldrei hversu
fjarstæðukennd þessi von var: Snöggur endi var bundinn á líf hans er
hann tók þá óviturlegu ákvörðun að þiggja stöðu við sænsku hirðina.
Kristín drottning heimtaði kennslutíma í heimspeki klukkan fimm á
morgnana. Með þessu lagi fékk Descartes fljótt að kenna á hörku
sænsks vetrar og dó árið 1650 úr einum þeirra sjúkdóma sem hann
hafði til einskis vonað að lækning væri til við innan seilingar aðferða
hans. Það var eitthvað undarlega og kaldhæðnislega viðeigandi við
grafskriftina sem hann hafði valið sér að einkunnarorðum.
Dauðinn skaðar engan nema þann
sem enn skortir sjálfsþekkingu
þótt allur heimurinn þekki hann of vel.4
Gunnar Ragnarsson þýddi.
4 Latneski textinn er svona:
Illi mors gravis incubat
Qui, notus nimis omnibus
Ignotus moritur sibi.