Hugur - 01.01.1997, Síða 82

80
Stefán Erlendsson
HUGUR
sem ætlunin er að prófa í samræðu og til að meta gildi þess við mis-
munandi aðstæður. Samræður um lögmæti (lagalegs) viðmiðs verða
líka að taka með í reikninginn mismunandi gildi þess eftir aðstæðum
og fyrirsjáanlegar afleiðingar sem kynnu að hljótast af því, væri það
almennt virt. En það þýðir ekki nauðsynlega að viðmið séu svo ríg-
bundin af samhengi sínu, eins og Wellmer vill vera láta, að ekki sé
með góðu móti hægt að alhæfa um nokkum skapaðan hlut. Enda þótt
Wellmer leggi réttilega áherslu á mikilvægi dómgreindar við að lýsa
(og greiða úr) siðferðilegum ágreiningi, tekur hann ekki nægilegt tillit
til þess að siðferðileg viðmið eru veigamikil undirstaða félagslegra
samskipta og vanmetur þess vegna að hve miklu leyti unnt er að lýsa
slíkum ágreiningi með tilvísun í undirliggjandi viðmið á mismunandi
sértekningarstigum.103
Þriðja og síðasta aðfinnslan varðar hugsjónina um skynsamlegt
samkomulag, sem býr undir í viðmiðum samræðusiðfræðinnar um
lögmæti. Steven Lukes, meðal annarra, heldur því fram að hugmyndin
um samkomulag sé annað hvort svo óraunhæf að ekki sé ástæða til að
ætla að neitt raunverulegt viðmið uppfylli þau skilyrði sem hún setur
eða hitt, að einungis sé hægt að nálgast þessa hugsjón að einhverju
marki á kostnað þeirrar róttæku fjölhyggju (fjölbreytni í skoðunum og
lífsstíl) sem beri undir öllum kringumstæðum að virða í frjálslyndum
þjóðfélögum.104 Hvort heldur sem er, geri slíkt samkomulag ráð fyrir
hugmyndinni um fullkomlega gagnsætt þjóðfélag sem sé vita óraunsæ
og jafnvel alræðisleg.105 Þessi gagnrýni byggir hins vegar á mis-
skilningi varðandi hlutverk samkomulagshugmyndarinnar í kenningu
Habermas.106 Þrátt fyrir að hugmyndin um skynsamlegt samkomulag
103 Habennas styðst við greiningu K. Giinther í þessu sambandi. Sjá K. Giinther, The
Sense of Appropriateness: Discourses of Application in Morality and Law, þýð. J.
Farrell (Albany: State University of New York Press, 1993); K. Giinther,
„Impartial Application of Moral and Legal Norms: A Contribution to Discourse
Ethics,“ í Philosophy and Social Criticism, 14 (1988), s. 199-206. Sjá umfjöllun
Habermas um þetta í „Remarks on Discourse Ethics,“ s. 36-38.
104 Sjá S. Lukes, „Of Gods and Demons: Habermas and Practical Reason,“ í
Habermas. Critical Debates, s. 139-141; sjá einnig I. Young, „Impartiality and the
Civic Public,“ í Benhabib og Comell, ritstj., Feminism as Critique, s. 70-72.
105 Sbr. einnig R. Spaemann, „Die Utopie der Herrschaftsfreiheit,“ í Merkur, 292
(ágúst, 1972).
106 Sjá Habermas, „A Reply to my Critics," s. 254 og áfram; „Remarks on Discourse
Ethics," s. 57 og áfram; og S. K. White, „Reason and Authority in Habermas: A