Hugur - 01.01.1997, Side 84

HUGUR 9. ÁR, 1997
s. 82-103
Halldór Guðjónsson
Gagnrýni opinberrar skynsemi*
Ég mun hér á eftir stilla John Rawls og Immanuel Kant upp hlið við
hlið, þó ekki til að bera þá saman eða gera með þeim heimspekinga-
jöfnuð, heldur fremur til að varpa nokkru ljósi á Rawls. Rawls gefur
sjálfur þrjú sérstök tilefni til þessa sem ég nefni hér en kem að síðar:
a. Rawls túlkar kenningu sína inn í kenningar Kants. Kenning
Rawls er á þessum nótum nánari útfærsla á bút eða sneið af siðakenn-
ingu Kants.
b. Rawls telur sig smída réttlætisboðskap sinn með svipuðum hætti
og hann telur Kant smíða siðaboðskap sinn. Kennisetningar þeirra
beggja eru þannig smíðisgripir en ekki fundnir dýrgripir. Smíða-
aðferðir þeirra beggja eru ólíkar. Það sem þeim er sameiginlegt er
aðeins það að líta svo á að siðaboðskapur þeirra og kennisetningar séu
smíðaðar fremur en fundnar.
c. Rawls telur kenningu sína geta rúmað allt sem Kant hefur að
segja um þau efni sem Rawls ræðir sérstaklega. Á þessum nótum er
stjómspekiboðskapur Kants bútur eða sneið af kenningu Rawls.
Fjórða tilefninu til að halda Rawls og Kant á lofti saman mætti
bæta við, því að Rawls telur kenningu Kants um samfélagið vera
samningskenningu eða sáttmálakenningu og vísar reyndar til Kants,
Rousseaus og Lockes sem helstu höfunda þeirrar hugmyndar að líta
beri á grunnreglur samfélagsins sem samning sem allir meðlimir sam-
félagsins hafa gert með sér. Kant nefnir slíkan framsamning í einum
þremur rita sinna, Metaphysik der Sitten, Zum ewigen Frieden og
Theorie und Praxis, og ræðir hann þó nokkuð ítarlega í tveimur
síðamefndu verkunum. í Metaphysik der Sitten tekur hann skýrt fram
að þetta sé aðeins leiðsöguhugmynd og framsetningaraðferð, þannig
að litið er á grunngerð samfélagsins svo sem í þykjustu eins og hún
væri samningur þótt ljóst sé að hún er það ekki í raun.
* Greinin er byggð á erindi, sem flutt var á vegum Siðfræðistofnunar Háskóla fslands
íOdda 13. maí 1997.