Hugur - 01.01.1997, Blaðsíða 102

100
Halldór Guðjónssoti
HUGUR
leiksgildi sem í engu er frábrugðið sannleiksgildi kenninga í náttúru-
fræðum annars vegar og stærðfræði hins vegar. Siðfræðikenningar
Kants standa þannig eða falla annað hvort með sannprófun í reynslu
eða samkvæmni í hugsun. Kenningamar falla þá annað hvort á mót-
sögnum eða á gagndæmum úr reynslu. Þær standa ef þær eru rétt lýs-
ing á hugsun mannsins og heiminum sem maðurinn stendur and-
spænis.
Kennisetningar Rawls og kenning hans eru sniðin eftir allt öðru
mynstri en sannleikanum. Kenningin miðar að sammæli með meðlim-
um samfélagsins og miðast við það sem getur horft til slíks sammælis,
við það sem gengur. og getur gengið og þá einnig við það sem gengur
og gerist. Andstætt því að falla á mótsögnum eða gagndæmum, valda
gagndæmi og mótsagnir því einu að einhverju verður að breyta í
kenningunni eða útiloka. Það sem veldur mótsögnum og gagndæmum
verður að fella úr umfjöllunarsviði kenningarinnar. Tæki og frum-
forsendur Rawls til kenningasmíðarinnar leyfa ekki aðeins heldur
krefjast slíks undanhalds undan nákvæmum og óleysanlegum árekstr-
um og ágreiningi milli skoðana og manna. Grundvallarfyrirætlan
kenningasmíðinnar er að menn ráði ráðum sínum saman um þau mál
sem snerta þá hvem og einn. Það er að menn móti sér almenna reglu
um það hvemig breyta skuli og hvemig skipa skuli samfélaginu. Til
þess að menn geti náð slíku samkomulagi um meginreglur og sam-
félagsskipan dugir greinilega ekki að klifa á nákvæmum staðreyndum.
Ef menn setja í nafni samkomulagsins sviga utan um staðreyndir
málsins í bili þá er jafnframt ljóst að kenningin glatar, í bili að
minnsta kosti, allri fótfestu í sannleiksgildi og sannindum. í bili, það
er fyrir okkur, er kenningin þannig aðeins samkomulag og sammæli,
og stendur eða fellur með því hvort við náum sammæli um hana. Ef
við eða einhverjir aðrir vilja sjá öll kurl koma til grafar þá erum við að
skipa okkur í fylkingu undir merki einhverrar allsherjarkenningar og
megum svo sem gera það svona prívat og jafnvel opinberlega, en við
getum ekki ætlast til þess að allir fallist á mál okkar og megum ekki
krefjast slíks einmitt vegna þess að við getum það ekki í þeim skiln-
ingi að við fáum slíkri kröfu aldrei framgengt. Aðeins það sem gengur
gerist.
og gerð samfélagsins. Hegel notar reyndar varla nokkurs staðar orðið „Gerechtig-
keit.“