Ný saga - 01.01.1988, Blaðsíða 116

Valdimar Unnar Valdimarsson
árið 1958 og hagsmuna þeirra í
landhelgismálinu. Enda þótt
Islendingar sjálfir létu ekki í
veðri vaka opinberlega að slík
tengsl hafi legið að baki
breyttri afstöðu þeirra er ljóst
að í aðalstöðvum Sameinuðu
þjóðanna var landhelgismálið
af ýmsum talið undirrót hinn-
ar nýju afstöðu íslands í Kína-
málinu. I þessu sambandi er
vert að vitna til bókar, sem út
kom seinna þetta sama ár og
fjallaði meðal annars um aðild
Kína að Sameinuðu þjóðun-
um. A.G. Mezerik hét sá er
ritstýrði þessari bók og benti
hann á að árið 1958 hefðu tvö
aðildarríki Atlantshafsbanda-
lagsins, Grikkland og ísland,
skipt um skoðun í Kínamál-
inu, setið hjá í stað þess að
styðja tillögu Bandaríkja-
manna. Ástæðan fyrir stefnu-
breytingu Grikkja hafi verið
deila þeirra við Breta og Tyrki
vegna Kýpurmálsins en Is-
lendingar hafi breytt um af-
stöðu vegna aðgerðaleysis
NATO í landhelgisdeilu ís-
lands og Bretlands.12
Árin 1959 og 1960 sátu ís-
lendingar enn hjá við at-
kvæðagreiðslur um tillögur
Bandaríkjamanna í Kínamál-
inu. Jafnframt sátu Islending-
ar á þessum árum hjá við at-
kvæðagreiðslur um sovéskar
tillögur, sem gerðu ráð fyrir
aðild kínverska Alþýðulýð-
veldisins að Sameinuðu þjóð-
unum.13 Þetta vekur óneitan-
lega athygli í ljósi þess að síðla
árs 1959 komst til valda ríkis-
stjórn Sjálfstæðisflokks og
Alþýðuflokks, „Viðreisnar-
stjórnin“ svokallaða, sem
fylgdi að mörgu leyti annarri
stefnu í utanríkismálum en
vinstri stjórnin, er setið hafði
að völdum 1956 -1958. í tíð
þeirrar stjórnar hafði orðið
áherslubreyting í Kínamálinu
og sú spurning hlýtur að
vakna hvers vegna ekki var
söðlað um á ný eftir að „við-
reisnarstjórnin" settist við
stjórnvölinn. Sú staðreynd að
hin nýja stjórn breytti ekki
umsvifalaust um afstöðu í
Kínamálinu hlýtur að renna
enn frekari stoðum undir þá
tilgátu að landhelgisdeilan,
sem stóð allt til ársins 1961,
hafi að einhverju leyti ráðið
afstöðu Islendinga til Kína-
málsins á þessum árum, óháð
því hvaða flokkar fóru með
völd.
„VIÐREISNARÁRA-
TUGURINN“
Enda þótt „viðreisnar-
stjórnin“ hyrfi ekki aftur til
andstöðu við aðild kínverska
Alþýðulýðveldisins að Sam-
einuðu þjóðunum var afstaða
íslands í Kínamálinu á
sjöunda áratugnum frábrugð-
in afstöðu annarra Norður-
landaríkja. Ár eftir ár voru Is-
lendingar eina Norðurlanda-
þjóðin, sem ekki studdi
tillögur þess efnis að kín-
verska Alþýðulýðveldið færi
með umboð Kína hjá Samein-
uðu þjóðunum í stað ríkis-
stjórnarinnar á Formósu.
Allsherjarþingið felldi ávallt
slíkar tillögur og fylgdi Island
að málum flestum ríkjum
Vesturlanda, sem annaðhvort
sátu hjá við atkvæðagreiðslur
eða voru andsnúin tillögum er
gerðu ráð fyrir brottrekstri
Formósu úr Sameinuðu þjóð-
unum. íslendingar sátu ávallt
hjá að árunum 1966 og 1967
undanskildum er þeir greiddu
atkvæði gegn tillögum af
þessu tagi.14
Afstaða Islands til Kína-
málsins á sjöunda áratugnum
byggðist ekki hvað síst á því
grundvallarsjónarmiði að
ótækt væri að veita kínverska
Alþýðulýðveldinu aðild að
Sameinuðu þjóðunum á
kostnað Formósu.15 Enda þótt
„viðreisnarstjórnin" væri
þannig andvíg því að For-
mósu yrði vikið úr þessari al-
þjóðastofnun var ekki þar
með sagt að hún væri andvíg
aðild kínverska Alþýðulýð-
veldisins. Rifjum til dæmis
upp ummæli Emils Jónssonar
á Allsherjarþinginu árið 1967:
Þvert á móti gerum við
okkur fulla grein fyrir
þeim hættum sem fólgnar
eru í þeirri stöðu mála sem
nú blasir við, þ.e. að land
sem byggt er fimmtungi
jarðarbúa skuli standa utan
við þessi samtök og þannig
einangrast æ meir frá sam-
félagi þjóðanna.16
íslenska ríkisstjórnin var
þeirrar skoðunar að eina rétt-
láta og raunhæfa lausnin fæli í
sér að bæði kínversku ríkin
fengju aðild að Sameinuðu
þjóðunum.17 Jafnframt leit
„viðreisnarstjórnin" svo á að
mál þetta væri svo vaxið að
það félli undir þau mál er teld-
ust „mikilvæg" en samkvæmt
því þyrfti tvo þriðju hluta at-
kvæða á Allsherjarþinginu til
að gera bindandi samþykkt
um breytingu á umboði Kína
hjá Sameinuðu þjóðunum.
Studdu Islendingar ályktanir,
sem byggðu á þessu sjónar-
miði, en hinar Norðurlanda-
þjóðirnar greiddu ávallt at-
kvæði gegn slíkum ályktun-
um og voru, auk Frakídands,
einu ríki Vesturlanda sem það
gerðu á sjöunda áratugnum.
Var því ekki fyrir að fara sam-
stöðu Norðurlanda í málinu;
íslendingar greiddu atkvæði á
skjön við frændþjóðir sínar.18
Er óhætt að segja að bilið hafi
verið breitt á milli íslands og
annarra Norðurlandaríkja í
Kínamálinu, ef til vill breiðara
en í nokkru öðru máli sem
Allsherjarþingið fjallaði um.
Þessi staðreynd olli oft tölu-
Enda þótt íslendingar
sjálfir létu ekki í vedri
vaka opinberlega ad
slík tengsl hafi legid
ad baki breyttri
afstöðu þeirra er Ijóst
að I aðalstöðvum
Sameinuðu þjóðanna
var landhelgismálið
afýmsum talið
undirrót hinnar nýju
afstöðu íslands í
Kfnamálinu.
Árin 1959 og 1960
sátu íslendingar enn
hjá við
atkvæðagreiðslur um
tillögur
Bandaríkjamanna I
Kínamálinu.
114