Ný saga - 01.01.1988, Blaðsíða 83

ÁST OG HJÓNABAND Á FYRRI ÖLDUM
vel þetta mat hans. Hvort
heldur sem húsbóndinn átti
við kynferðisáreiti eða ást
með hugtökunum „tilhneig-
ing“ og „fýsn“, er ljóst að
hann taldi að Atli hefði byggt
val sitt á forsendum sem væru
skynsamlegar og þjónuðu
hagsmunum hans sem verð-
andi bónda. Astin var sem
sagt ekki álitin nauðsynleg
forsenda, þótt ekki skaðaði að
hjónaefnin þekktust áður en
þau gengju að eigast.
Ritið Atli var samið sem
fræðslurit fyrir almenning, og
endurómaði þau þjóðfélags-
viðhorf.sem þóttu æskileg á
upplýsingaröld. Þótt ritið
kæmi út 1780 er ekki ólíklegt
að það viðhorf til hjónabands-
ins sem það lýsir hafi verið við
lýði fram eftir 19. öld.
Þegar leitað er heimilda sem
varpað gætu ljósi á makaval og
hjúskaparstofnun á síðari
hluta 18. aldar og á 19. öld
beinist athyglin fyrst og
Tvær stúlkur skrafa saman. Kannski um tilvonandi
mannsefni? Sú þriðja fylgist ibyggin með.
íslensk brúður skrýdd um miðbik 19. aldar. Börnin fylgjast
andagtug með enda brúðkaup oft mikið fyrirtæki fyrr á tíð.
fremst að sjálfsævisögum og
einkabréfum. Einkabréf hef
ég ekki athugað vegna þeirrar
spurningar sem hér er til um-
ræðu og þau dæmi sem rakin
verða hér á eftir úr íslenskum
sjálfsævisögum eru að mestu
valin af handahófi og byggja
ekki á skipulegri heildarrann-
sókn sjálfsævisagna á 18. og
19. öld.
Athugun á sjálfsævisögum
virðist styðja tilgátuna um að
ástin hafi ekki skipt ýkja
miklu máli við hjúskapar-
stofnun á síðari hluta 18. aldar
og fyrri hluta hinnar 19. Skulu
nú rakin nokkur dæmi um
þetta.
I ævisögu sinni greinir Jón
eldklerkur Steingrímsson frá
því er hann í ekkilstandi árið
1785 hafði hug á því að kvæn-
ast á ný. Fékk hann þá það ráð
frá konu einni að „leita til
þeirrar stúlku, er heiti Kristín
á Saurbæ á Hvalfjarðarströnd,
segist svo af henni hafa heyrt,
að hún mundi mér þénug.
Áður hafði ég heyrt hennar að
góðu getið í Skildinganesi.“21
Falaðist síra Jón nú eftir
stuðningi nokkurra aðila til að
ná þessum ráðahag. M.a. lof-
aði Magnús vicelögmaður „að
skrifa Birni til, húsbónda
hennar, en ég skuli skrifa
Madame Helgu kærustu hans
til, svo sem ég sé henni kunn-
ugur, og biðja þau um lið-
sinni, að ég mætti öðlast
greinda stúlku til ekta og fá
svo andsvar aftur, hvort hún
tæki mér eður ei.“22
Síra Jón hafði að vísu barið
stúlku þessa augum tíu árum
áður, en ljóst er að ekki réð ást
á stúlkunni gerðum hans.
Reyndar fór svo að hann fékk
ekki stúlkunnar þótt álitlega
hafi horft um hríð. Einkum
munu kjör Jóns og erfiðleikar
hans vegna deilna við inn-
lenda valdsmenn, leika jafnt
sem lærða, á Skaftáreldatím-
anum hafa ráðið mestu. Helga
Brynjólfsdóttir, sem fyrr er að
vikið, ritaði honum 17. mars
81